< شعر > ( ( 300 ) ) هر كه را در جان خدا بنهد محك هر يقين را باز داند او ز شك < / شعر > يك محك براى تفكيك يقين از شك لازم است اين يكى از آن مسائل بسيار حساس انسانى است كه جلال الدين در كتاب مثنوى با يك اهميت خاصى مطرح مىكند .
اين مسئله چنين است كه انسان هر اندازه هم كه از كمالات علمى برخوردار بوده باشد ، به چند علت نمىتواند درون خود را از آلودگىهاى شك و ترديد رهايى بخشد ، ما در اين مبحث فقط دو علت را بيان مىكنيم .
اول : ارتباط شديد تمام اجزاء و موجودات جهان هستى است ، اين ارتباط اقتضا مىكند كه اگر حد اقل يك مجهول براى انسان وجود داشته باشد ، كافى است كه تمام دستگاه براى او مجهول بوده باشد .
دوم : در مباحث گذشته گفتيم كه انسان هر مقدار هم با حواس و با وسايل دقيقتر مسلح شود ، باز هم نمىتواند از بازيگرى خود در جهان معلومات كنار برود ، بنا بر اين همواره اين ترديد براى او باقى خواهد بود ، كه مرز ميان بازيگرى و تماشاگرى او در بارهء جهان هستى چيست ؟ و كجا است ؟ با اين حال اگر ما بتوانيم در جهان هستى قطرهء معلومات خود را به درياى بىكران علم خداوندى مربوط يا منسوب بسازيم ، ترديد و تشكيك ما موجب شكنجه و ناراحتى روانى ما نخواهد گشت .
اين كه يك فرد انسانى اگر در صدد تكامل روحى بوده باشد ، خداوند بهترين راهنما براى او در ظلمات زندگانى خواهد بود ، براى اين است كه در درون او يك نورانيت پيدا مىشود كه مىتواند مانند محك ، قلب را از خالص و صحيح را از باطل و لو به طور نسبى اما آرامش بخش تفكيك نمايد .

156