« سبحان من اتسعت رحمته لأوليائه في شدّت نقمته و اشتدّت نقمته لاعدائه في سعة رحمته » و از اينجا سرّ سخن پيامبر صلى الله عليه و آله : [1] « حفّت الجنة بالمكاره و حفّت النار بالشهوات » . [2] دانسته مىشود . [3] قصاص جلال است و حيات جمال ، رحمت براى اوليا در آخرت است و شدت نقمتشان به مرض و فقر و جوع و امثال اينها در دنياست و نقمت أعداء در آخرت و سعهء رحمت براى آنها در دنيا كه « الدنيا سجن المؤمن و جنة الكافر » در بلاهاى مؤمن رحمت است .
< شعر > در بلا هم مىچشم لذات او مات اويم ، مات اويم ، مات او < / شعر > مكاره كفّ نفس است از مشتهيات نفسانى كه نتيجهء آن ارتقاى نفس ناطقه و عروج اوست به خداوند ذى المعارج پس در باطن مكاره بهشت است و شهوات نفسانى اگر چه به ظاهر شيرينند ولى جان را از توجه به عالم ملكوت باز مىدارند و او را به پستترين رتبه انتكاس مىدهند * ( ثُمَّ رَدَدْناه أَسْفَلَ سافِلِينَ ) * و اين مشتهيات در باطن آتش روشن مىكنند بخصوص آتش حرمان چنانكه مكاره بهشت مىآورند بخصوص جنت لقا .
پس رحمت خالص مثل رزق لذيذ طيب ( يعنى حلال ) در دنيا و علوم و معارف نافع در آخرت كه اسم رحمان آن را عطا مىكند و يا رحمت مشوب و ممتزج ( يا ظاهر رحمت است و باطن نقمت مانند امور شهوانى ملايم طبع چون اكل حرام و ديگر فواحش و منكرات كه موافق نفسند و مبعّد قلبند از حق ، و يا ظاهر نقمت است و باطن رحمت ، چون شرب دواى ناگوار كه نتيجهء او راحت و صحت است و آن عطاى الهى است زيرا نمىشود عطا را عطاى او دانست مگر آن كه به دست سادنى از سدنهء اسماء باشد . [4] فتارة يعطي الله العبد على يدي الرحمن فيخلص العطاء من الشوب الذي لا يلائم الطبع في الوقت أو لا ينيل الغرض و ما أشبه ذلك . و تارة يعطي الله على يدي الواسع فيعمّ ، او على يدي الحكيم فينظر في الأصلح في الوقت او على يدي الوهّاب فيعطى

[1] پاك خدايى كه رحمت او اوليايش را فرا گرفت در شدت بلايش آنان را و شديد شد عذاب او بر اعدايش در سعه و گشايش رحمتش مر آنان را .
[2] بهشت به ناگوارىها پوشيده شده و دوزخ به شهوتها .
[3] شرح فصوص قيصرى ، ص 13 .
[4] سادن به معناى خادم است و سدنه جمع آن است .

96