مىگذاريم يا بر چشم مىنهيم امام صادق ( ع ) فرمود : عن ابى عبد الله ( ع ) قال : « ما أبرز عبد يده إلى الله العزيز الجبار إلَّا استحيى الله عزّ و جلّ أن يردها صفرا حتّى يعجل فيها من فضل رحمته ما يشاء فإذا دعا أحدكم فلا يردّ يده حتّى يمسح على وجهه و رأسه » [1] ( هيچ بنده اى دستش را به سوى خداى عزيز جبار إبراز نكرد مگر اينكه خداى عزّ و جلّ شرم دارد كه دستش را تهى برگرداند ، تا اينكه در آن از فضل رحمت خود آن چه كه خود مىخواهد بنهد پس هر گاه يكى از شما دعا كرد دست خود را به كنار نبرد تا بر سر و رويش مسح كند . ) و أمّا القسم الثاني و هو قولنا و منها ما لا يكون عن سؤال فانّما أريد بالسؤال التلفّظ به ، فإنّه في نفس الامر لا بد من سؤال إمّا باللفظ أو بالحال او بالاستعداد .
قسم دوم كه گفتيم : « آنى است كه از سؤال نباشد » مراد اين است كه از سؤال تلفظى نباشد چه در واقع و نفس الامر سؤال لازم است و ناچار است از سؤال يا سؤال به لفظ يا سؤال به حال يا سؤال به استعداد .
سؤال به لسان حال مثل ايستادن فقير در پيش روى غنى و سؤال حيوان در پيش روى صاحبش براى ما يحتاجش گفته شده كه « لسان الحال افصح من لسان المقال » . شاعرى عارف گويد :
< شعر > و في النفس حاجات و فيك فطانة سكوتي بيان عندكم و خطاب < / شعر > و سؤال به زبان استعداد مثل سؤال اسماء الهيه ، ظهور كمالاتشان را و سؤال اعيان ثابته يعنى ماهيات أشياء وجودات خارجى خودشان را كه اگر اين سؤال نبود هرگز موجودى يافت نمىشد ، زيرا ذات حق تعالى غنى از عالميان است . [2] كما أنّه لا يصح حمد مطلق قطَّ إلَّا في اللفظ ، و أمّا في المعنى فلا بدّ أن يقيّده الحال .
فالذي يبعثك على حمد الله هو المقيد لك باسم فعل او باسم تنزيه .
چنانكه حمد ، به طور مطلق صحيح نيست مگر در لفظ ، چه در معنى حال حمد را مقيد مىكند . پس آن چيزى كه تو را بر مىانگيزد بر حمد خدا آن مقيد توست ، يا به اسم فعلى يا به اسم تنزيهى .

[1] اصول كافى ، كتاب الدعاء ، ج 2 ، ص 342 .
[2] شرح فصوص قيصرى ، ص 101 .

81