أرواح روايح طيبهء وجوديهء اعيان ازليهء عليه مىباشند .
در پيش دانستيم كه طبيعت كليهء روحانيه يعنى صادر نخستين كه رق منشور همهء أرواح و مظاهر آنهاست حامل أرواح و مظاهر آنهاست . پس جميع كلمات وجوديه كه اعراف طيبه‌اند از رتبهء فاعليت نور خاتم پديد آمده‌اند و دانستى كه اين رتبهء فاعليت ، متأخر از جهت عبوديت اوست كه عبوديت جنبهء قابليت و انفعاليت دارد . پس چنانكه خداوند در نساء كه رتبهء امومت و قابليت و انفعاليت دارند رتبهء فاعليت هم قرار داده است ، در عالم شهادت نيز رسول الله ( ص ) را كه از جهت عبوديتش قابل و منفعل بود ، رتبهء فاعلى داد كه روايح طيبهء كلمات وجوديه يعنى روايح تكوين كه از عالم انفاس استشمام مىشود ، از روح و نور ختمى نيز اولا استشمام مىشود ، و چون طبيعت كليهء ياد شده حامل همهء آنهاست پس نسبت به آنها ام است و از اين طبيعت كليه هم روايح تكوين استشمام مىشود كه فاعل منفعل است و چون طيب كه بوى خوش است عرض است و عرض قائم به جوهر است ، لذا طيب را پس از نساء آورد كه بوى خوش از آن جوهر قابل منفعل و صاحب رتبهء فاعليت و واسطه در فيض استشمام مىشود فافهم .
شيخ در مناقب در منقبت حضرت رسول ( ص ) مىگويد : « أب الأكوان بفاعليته و امّ الإمكان بقابليته » . و اين عبارت شيخ در اين مقام فصوص شرح و تفصيل آن است .
فراعى الدرجات التي للحقّ في قوله * ( رَفِيعُ الدَّرَجاتِ ذُو الْعَرْشِ ) * لاستوائه عليه باسمه الرحمن .
پس جناب رسول الله ( ص ) درجاتى را كه براى حق است در فرموده اش : * ( رَفِيعُ الدَّرَجاتِ ذُو الْعَرْشِ ) * كه به اسم رحمن بر آن استواء دارد مراعات كرد .
عرش اشاره به نفس رحمانى است كه معبّر به طبيعت كليه است و رسول الله ( ص ) در حديث مذكور مراعات درجات و مراتب را نمود ، كه درجات الهيه و مراتب كليه كه همه از آن حق است - * ( رَفِيعُ الدَّرَجاتِ ذُو الْعَرْشِ ) * - مطابق حكمت بالغهء الهى و علم عنايى او كه * ( يُدَبِّرُ الأَمْرَ من السَّماءِ إِلَى الأَرْضِ ثُمَّ يَعْرُجُ إِلَيْه ) * - به تعبير فيلسوف الهى در نزول به ترتيب قاعدهء امكان اشرف و در صعود به ترتيب قاعدهء امكان أخس - نظم و نضد وجودى يافته‌اند ، زيرا مراتب مطلقا نزولا و صعودا در مجرد و مادى محفوظ است و طفره مطلقا محال است . لذا اولين موجود مخلوق ، عقل اول است كه از آن تعبير به آدم حقيقى مىنمايند ، سپس نفس كليه است كه نفوس ناطقه از آن ظاهر شده است و

618