عبارت ديگر تثليث ، اساس انتاج يعنى تكوين در خلق است . چنانكه اساس انتاج در معنويات است و مراد از معنويات اين است كه علوم و معارف بايد از تثليث تحصيل شوند چنانكه در فص صالحى بتفصيل بيان كرديم . پس بدان برهان يعنى استنتاج نتايج علمى كه بر تثليث است - با نظام خاصى كه بدان در فص صالحى اشارت شد - در متن حقيقت هستى قرار گرفته است . زيرا اساس انتاج معنوى به وزان اساس انتاج تكويني است « صورتى در زير دارد آن چه در بالاستى » .
فكان عليه السلام أدلّ دليل على ربّه ، فإنّه أوتي جوامع الكلم التي هي مسمّيات أسماء آدم .
و چون خاتم عليه السلام اكمل نوع انسانى است ادل دليل بر رب خود است .
اين كه فرمود « ادلّ دليل على ربّه » در اضافهء رب به او دقت شود كه ربّ محمد ( ص ) رب الأرباب است .
چه آن كه به آن جناب جوامع الكلم كه مسميات اسماء آدمند داده شده است . [1] فأشبه الدليل في تثليثه ، و الدليل دليل لنفسه .
پس در تثليث به دليل شباهت پيدا كرد . ( كه آن اصغر و أكبر و حد اوسط است ) « و الدليل دليل لنفسه » .
يعنى دلالت دليل بر مدلول خود ذاتى است و احتياج به غير خود ندارد . همچنين دلالت رسول الله ( ص ) بر رب خود ذاتى است و در اين دلالت احتياج به غير خود ندارد . به خلاف ساير موجودات كه از آنها چيزى صادر نمىشود مگر با استمداد از وجود آن جناب مردم تا به دليل نرسيدند دليل مىطلبند و چون دليل را يافتند نمىپرسند به چه دليل اين دليل دليل است . اين يك امر فطرى است . « آفتاب آمد دليل آفتاب » .
و لمّا كانت حقيقته تعطي الفردية الأولي بما هو مثلث النشأة .
و چون حقيقت آن حضرت معطى ( يعنى مبين ) فرديت اولى است ( كه ادل دليل بر رب خود است و رب ظاهر نمىشود مگر به مربوبش ) آن جناب مثلث النشأة است .
يعنى همان طور كه به حسب مقام روح اعظمش بيانگر فرديت اولى است . همچنين

[1] اشاره به روايتي است كه رسول اللَّه فرمود : « أوتيت جوامع الكلم » .

598