كليم قرار گرفته است . آن ملكهء معصيت تبديل به حسنه شده است . يعنى مبدل به موجودى زنده شد كه خداوند از آن تعبير به حيّه فرمود ، و حسنه بودنش اينكه همهء آن سحرها را بلعيد و باطلها را از بين برد .
ديگر اينكه اين عصا مظهر حيات و صفات نفس گرديد كه به حيات نفس حى است .
همچنان كه بدن مرتبهء نازلهء نفس است . يعنى بدن روح متنزل و متجسم است . آن اژدها نيز مرتبهء نازلهء نفس موسوى است كه تا نفس بدان أشراف و اشراق دارد به ارادهء خود آن را به صورت اژدها نگه مىدارد . پس در عين حال آن اژدها يكى از مظاهر نفس موسوى است . چنانكه وهم او و خيال او و قواى شهوى و غضبى و ديگر قواى نازل و صاعد او همه مظاهر نفس بلكه يك هويت واحدهء ممتد از طبيعت مادى تا تعين اول است ، پس آن اژدها صورت نفس مطمئنهء موساى كليم است كه مفنى موهومات و مخيلات است و خود نفس عصاى اوست كه فرمود : * ( هِيَ عَصايَ أَتَوَكَّؤُا عَلَيْها وَأَهُشُّ بِها عَلى غَنَمِي وَلِيَ فِيها مَآرِبُ أُخْرى ) * . يعنى بر اين عصا كه نفس من است اتكا دارم و بدان در سير و سلوكم بر مطالبم استعانت مىجويم و براى غنم خودم قواى بدنيه و آن چه كه زير دست من مىباشند چون رعاياى من ، براى آنها از همين نفس رزق و روزى مىآورم كه واسطهء در فيض است و مرا در اين عصا كه نفس است مقاصد ديگر است . كه مراد كمالات مكتسبه اى است كه بايد از نفس حاصل بشوند . لذا نفس را كه به صورت اژدها درآورده است تعبير به ثعبان كرده است كه ثعبان از ثعب است و انثعاب ، انفجار و انكشاف علوم و معارف از نفس است پس اين عصا را كه نفس ناطقهء انسانى است مآرب بسيار است .
اين نكات ، تفسير انفسى آيات كريم است كه فوق تفسير آفاقى است ، و تفسير واقعى ظاهر به قوّت خود باقى است .
ديگر اينكه آن چه در كتابها راجع به عظمت اين ثعبان گفته‌اند كه مىخواست دهان باز كند تا قصر فرعون و فرعونيان را ببلعد ، اين حالات اژدهاى خارج به انشاء نفس است . دانش نفس كارى سرسرى نيست . بسيارى از روايات كه در احوال انسانها در عالم برزخ گفته آمد ، همه ظهور ملكات هر نفس است براى خود او .
فانقلبت المعصية التي هي السيئة طاعة أي حسنة كما قال * ( يُبَدِّلُ الله سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ ) * .
پس معصيتى كه سيئه بود طاعت شد . يعنى حسنه شد . چنانكه خداوند سبحان

578