إسم الكتاب : ممد الهمم در شرح فصوص الحكم ( فارسي ) ( عدد الصفحات : 689)

چه اينكه اين توهم و ظن مادر موسى نسبت به واقع و نفس الامر ، علم است .
اين جمله بسيار بلند است كه ممكن است يك حقيقت را نسبت به عوالم ، اسماء گوناگون باشد و يك امر كلى نسبت به مظاهر به القاب و اوصاف مختلف درآيد مثلا ادراك ، علم است و معنى فارسى ادراك ، يافتن است و انسان آن چه را كه يافت بدان دانا مىشود كه دانايى آگاهى است . لذا علم به خبر تعبير شد . ملاى رومى گويد :
< شعر > جان نباشد جز خبر در آزمون هر كه را افزون خبر جانش فزون جان ما از جان حيوان بيشتر از چه زان رو كه فزون دارد خبر < / شعر > غرض اين است علم كه ادراك است و از يك شخص انسان است ، به لحاظ مدارك كه مظاهر و مقامات ادراكند در يك موطن مبصر است و در موطن ديگر مسموع است ، و در موطن ديگر مذوق است و در موطن ديگر مشموم و ملموس و هكذا و همهء اينها در موطن عالى صقع نفس انسانى يك علم و يك ادراكند . توهم و ظنّ مادر موسى نسبت به واقع اين چنين است كه واقع آن علم است و در اين موطن ، توهّم و ظن .
( حكمت فرار موسى ) ثم إنّه لمّا وقع عليه الطلب خرج فارّا ، خوفا في الظاهر ، و كان في المعنى حبّا في النجاة فإنّ الحركة أبدا أنّما هي حبّية و يحجب الناظر فيها بأسباب أخر ، و ليست تلك .
سپس چون در تعقيب موسى عليه السلام برآمدند ، گريزان بيرون رفت ، در ظاهر از ترس كشته شدن و در معنى به علت حب در نجات خود ، زيرا حركت هميشه حبيّه است و اسباب ديگر كه در حقيقت سبب نيستند حجاب ناظر در حركت حبيه مىگردند .
غرض اين است كه سبب واقعى حركت ، حب است جز اينكه به حسب ظاهر ، حركت به اسباب ديگرى چون خوف و غضب و چيزهاى ديگر ، اسناد داده مىشود كه مىگويند مثلا به علت خوف فرار كرده است و اين اسباب ظاهريه كه در حقيقت ، اسباب نيستند حاجب ناظر در حركت مىگردند يعنى ناظر محجوب مىشود و در اين حجاب ، علت واقعى حركت را نمىبيند .
و ذلك لأن الأصل حركة العالم من العدم الذي كان ساكنا فيه إلى الوجود ، و لذلك يقال إن الأمر حركة عن سكون .
اين گفتار ما ، كه حركت حبيّه است ، از اين روست كه اصل در حركات ، حركت عالم

554