و خديجة و فاطمة » . و آن كه دربارهء حضرت مريم شيخ گفته است به كمالى كه براى مردان است از اين جهت است كه خداوند در قرآن فرمود * ( وَكانَتْ من الْقانِتِينَ ) * و نفرمود « من القانتات » .
فقالت لفرعون في حقّ موسى * ( قُرَّتُ عَيْنٍ لِي وَلَكَ ) * . فيه قرّت عينها بالكمال الذي حصل لها كما قلنا و كان قرة عين لفرعون بالإيمان الذي أعطاه الله تعالى عند الغرق .
پس زن فرعون ، به فرعون در حق موسى گفت ، موسى قرة عين من و توست . در موسى قرة عين آسيه بود به كمالى كه براى او حاصل شد ، و قرة عين فرعون بود به سبب ايمانى كه خداوند تعالى به فرعون در هنگام غرق شدنش عطا فرمود .
چه آن كه بارها گفته‌ايم بايد اين آيات مأول به مقامات انسانى بشود كه فصوص و فتوحات و ديگر صحف كريمهء اهل عرفان تفسير انفسى قرآن كريماند ، و مفتاح رمز آن در تطابق كونين يعنى عالم و آدم مسلمند .
< شعر > بيرون ز تو نيست آن چه در عالم هست از خود بطلب هر آن چه خواهى كه تويى < / شعر > انسان هم آدم و هم شيطان است و هم إبراهيم و هم نمرود و هم موسى و هم فرعون و هكذا كه مجمع جميع اسماء جلالي و جمالى است و از بدو تا ختم قرآن علاوه بر حوادث و وقايع خارجى ، مقامات عاليهء قرآن در مقام تفسير انفسى در انسان متحقق است ف * ( كُلَّ شَيْءٍ أَحْصَيْناه في إِمامٍ مُبِينٍ ) * ( يس : 12 ) و اينكه تفسير انفسى قرآن ايجاب مىكند بيان اين لطايف و حقايق ذوقيه را ، در تأييد و معاضدت آن از اهل بيت عصمت و وحى روايات بسيار داريم . چنانكه گاهى ائمه از خود خبر مىدادند كه من چنينم و چنانم كه « عارف باللَّه فانّي في الله على بيّنة من ربّه » مىباشد و آن چه را در مقام كشف عيانى كه قابل هيچ گونه تعبير و تبديل و تحويل نيست متن واقع را بيان مىكند و تا انسان ، خود ، به سير و سلوك در مسير اولياء حق قدم برنداشت و به عقل بسيط ، يعنى نفس رحمانى نپيوست اين سخنها در نظر او شبيه به افسانه و شعر است ولى به قول ملاى رومى در مثنوى :
< شعر > كرده اى تأويل حرف بكر را خويش را تأويل كن نى ذكر را نكته‌ها چون تيغ فولاد است تيز گر نباشد اسپرت واپس گريز < / شعر > اگر انسانى را قلب سليم بود ، با طهارت مطلقهء حائز همهء أطوار وجودىاش ( كه به طور مستوفى در مصباح الانس فصل سوم فاتحهء آن صفحهء 11 آمده است ) در برهه اى

545