بِأَسْمائِهِمْ ) * .
خلاصه اينكه در آدم علم و در ملائكه عرض و انباء چرا ؟ نكته اش اين است كه آن اسماء ذوى العقولند چنانكه ضمائر ذوى العقول مانند ضمير هم در چند جا و هؤلاء شاهدند . علاوه بر اينكه چنانكه گفته شد تعليم ألفاظ دانستن لغت است ، نه حقايق أشياء . نكته اش اين است كه آدم مخلوق ساختهء يدين الهى است كه فرمود : * ( ما مَنَعَكَ أَنْ تَسْجُدَ لِما خَلَقْتُ بِيَدَيَّ ) * ( ص : 75 ) كه خلق به يدين عبارت از اتّصاف انسان به صفات جمالى و جلالي است و اين جمعيت را ملائكه ندارند ، زيرا وحدانى الصفاتند . زيرا در جبلتشان خلط و تركيب نيست . از اين روى هر صنف از آنها فاعل فعل واحد است كه راكعشان هميشه راكع است و ساجدشان هميشه ساجد و قائمشان هميشه قائم چنانكه حق جلّ و علا دربارهء آنها حكايت فرمود : * ( وَما مِنَّا إِلَّا لَه مَقامٌ مَعْلُومٌ ) * ( صافات :
164 ) . يكى از خطبه‌هاى اوايل نهج البلاغه راجع به أصناف ملائكه در اين باره بسيار صريح و آشكار است و بيان حضرت در ترتيب اصنافشان خيلى روشن . از اين روى آنان را با يك ديگر تنافس و تباغض نيست بلكه مثالشان مثال حواس است كه بصر در عين ديدن مزاحم سمع در عين شنيدنش نيست و در همان حال شامه در عين بوييدنش و آن دو مزاحم شامه نيستند كه لا جرم بر طاعت مجبولند و مجال معصيت در حقشان نيست . * ( لا يَعْصُونَ الله ما أَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُونَ ما يُؤْمَرُونَ ) * ( تحريم : 6 ) . جاى ديگر قرآن مىفرمايد : * ( يُسَبِّحُونَ اللَّيْلَ وَالنَّهارَ لا يَفْتُرُونَ ) * ( انبيا : 20 ) ( مثل خورشيد كه پيوسته نور مىدهد و فتور و قصورى به او دست نمىدهد و ضعف و نكس بر او راه پيدا نمىكند ) چه هر صنفى از آنها مظهر اسم واحدى از اسماء الهيه هستند و از آن تجاوز نمىكنند .
مثلا چون شمس كه مظهر نور و منير است و از آن تجاوز نمىكند پس آدم به معرفت كامله و مظهريت شامله اش كه جامع جميع اسماء جمالى و جلالي به استثناء اسماء مستأثره است بر ايشان فايق آمد و برتر شد ، زيرا ما دون به ما فوق سجده مىكند كه العالي لا ينظر إلى الداني و حق جلّ و علا فرمود : * ( وَإِذْ قُلْنا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ ) * .
تبصره : چنانكه در پيش شيخ رحمة الله عليه فرموده بودند كه اين ملائكه همهء ملائكه ما وراء طبيعت نيستند و ما گفتيم كه عالين از خود قرآن استفاده مىشود مأمور به امرى نمىشوند و نهى بدانها روى نمىآورد و رواياتي هم در ضمن اين آيه * ( أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ

51