الميت حيّا و الصامت متكلما و القاعد ماشيا .
و علامت تحقق به اين مقام دو چيز است ، يكى كشف ياد شده است كه در اين صورت كسى را كه در قبرش در تعذيب يا تنعيم است مىبيند و ميت را زنده به حيات برزخى و صامت را متكلم به كلمات ملكوتى روحانى و نشسته را روندهء به حركات معنوى و مثالى مىبيند .
و العلامة الثانية الخرس بحيث إنّه لو أراد أن ينطق بما رآه لم يقدر فحينئذ يتحقق بحيوانيته و كان لنا تلميذ قد حصل له هذا الكشف غير أنّه لم يحفظ عليه الخرس فلم يتحقق بحيوانيته ، و لما أقامني الله في هذا المقام تحققت بحيوانيتي تحقّقا كليّا ، فكنت أرى و أريد النطق بما أشاهده فلا أستطيع ، فكنت لا أفرق بيني و بين الخرس الذين لا يتكلمون .
علامت دوم لال بودن است به طورى كه اگر مىخواهد به آن چه مىبيند نطق كند قادر نيست . پس در اين هنگام به حيوانيت خود متحقق مىشود ( چه اينكه حيوان قادر نيست به آن چه به حسب حس مىبيند تكلم كند . اگر چه در عالم مثالى خود به روح و معنايش متكلم است ) و ما شاگردى داشتيم كه آن كشف برايش حاصل شد جز اينكه گنگى را حفظ نكرد و به حيوانيت خود متحقق نشد و چون خداوند مرا در اين مقام اقامه فرمود ، به حيوانيت خودم تحققى كلى يافتم . مىديدم و اراده مىكردم به آن چه مشاهده مىنمودم نطق كنم ولى توانايى نداشتم به گونه اى كه بين من و گنگان بىزبان فرق گذاشته نمىشد .
فإذا تحقق بما ذكرناه انتقل إلى أن يكون عقلا مجردا في غير مادة طبيعية ، فيشهد أمورا هي اصول لما يظهر في الصّور الطبيعية فيعلم من أين يظهر هذا الحكم في الصور الطبيعية علما ذوقيّا .
پس چون به اين مقام حيوانى متحقق شد منتقل مىشود ( يعنى ارتقا مىيابد ) به اين كه عقل مىشود در غير مادهء طبيعى ( يعنى در مقام اعتلاى نفس ناطقه ، به عقول مجرده كه مبادى عاليه‌اند مىپيوندد ) پس امورى را مشاهده مىكند كه اصول آن چه در طبيعت ظاهر مىشوند مىباشند . پس به علم ذوقى [1] مىداند كه اين حكم در اين صورت طبيعيه از كجا ظاهر شده است .

[1] ذوق به اصطلاح اهل شهود كه تحقق و دارايى انسان به حقايق اسماء عينيه است .

496