آن چه از صاحبان بلاها مىبينى و به آن چه از آلام آخرت ايمان دارى كه به هر كس قائم است از او فتور و سستى ندارد در حجاب قرار نگير .
غرض اينكه اگر هر چه موجود است مرحوم است بايد افرادى كه به بلاها مبتلا هستند مرحوم باشند ، يا آلام اخروى مرحوم باشند و حال اينكه اينها مصايب و آلامند نه رحمت . جواب اينكه اين فكر شما را از ادراك آن چه را كه من گفتم « هر چه موجود است مرحوم است » حاجب نشود ، زيرا همه آلام و بلايا به شمول رحمت مرحومند .
< شعر > در بلا هم مىچشم لذّات او مات اويم مات اويم مات او عاشقم بر لطف و بر قهرش بجدّ اى عجب من عاشق اين هر دو ضد < / شعر > و ديگر فوايد و نكات سرّ القدري و لازمهء علم عنايى كه بر ايجاد متفرع است ( كه نمىشود ايجاد باشد و بلا نباشد ) .
فاعلم أولا أن الرحمة إنّما هي في الإيجاد عامة ، فبالرحمة بالآلام أوجد الآلام . ثم إنّ الرحمة لها أثر بوجهين : أثر بالذات ، و هو إيجادها كلّ عين موجوده .
پس بدان كه اولا رحمت در ايجاد است به طور عموم . بنا بر اين به سبب رحمت نمودن به آلام ، آلام را ايجاد فرمود و ثانيا اينكه رحمت را به دو وجه اثر است :
يكى اثر بالذات كه آن اثر رحمت رحمانى عام متعلق به ايجاد همهء اعيان است مطلقا .
وجه دوم اثر رحمت رحيميه است كه بعد از اين خواهد آمد . براى اثر رحمت رحيميه سؤال و گدايى لازم است .
< شعر > آن يكى جودش گدا آرد پديد و ان دگر بخشد گدايان را مزيد < / شعر > و لا تنظر الرحمة إلى غرض و لا إلى عدم غرض ، و لا إلى ملائم و لا إلى غير ملائم ، فإنّها ناظرة في عين كلّ موجود قبل وجوده بل تنظره في عين ثبوته .
رحمت ، ناظر به غرض و به عدم غرض و به ملايم و به غير ملايم نيست چه اينكه رحمت ناظر است به عين هر موجود كه قابل وجود است بلكه رحمت ناظر به عين هر موجود در عين ثبوتش است .
يعنى اينكه ايجاد ، مطابق استعداد و لسان خواهش هر موجود در حال ثبوتش يعنى عين ثابتش مىباشد ، نظر به جهات ديگر از قبيل غرض و عدم غرض و ملايمت و عدم ملايمت ندارد . پس در واقع به هر يك از اعيان ثابته وجودى كه اقتضا دارد عطا

467