اينكه گفتيم حكم رضا به كسى كه تعلق گرفت غضب به او تعلق نمىگيرد و به عكس به اين جهت است كه اهل حجاب بر اين گمانند كه غضب خداوند بر اهل نار دائمى است و حكم رضاى حق به آنان تعلق نمىگيرد . پس اگر امر در واقع چنين است كه آنان ( اهل حجاب ) مىپندارند ، مقصود صحيح است . يعنى بر اهل نار كه مغضوب عليهم هستند حكم رضا تعلق نمىگيرد .
فإن كان كما قلنا مآل أهل النار الى إزالة الآلام و إن سكنوا النار فذلك رضا فزال الغضب لزوال الآلام ، إذ عين الألم عين الغضب إن فهمت .
و اگر چنان است كه ما گفتيم ( كه ازالهء آلام از اهل نار مىشود . هر چند كه ساكن در آتشند ) مآل اهل نار به ازالهء آلام است با اينكه در آتش مخلدند .
از ظاهر قرآن همين معنى مستفاد است كه خداوند آنان را اصحاب نار معرفى فرموده است : * ( أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ ) * و مصاحبت ، دلالت بر الم ندارد . چنانكه « زبانيه » ملائكه‌اند و اصحاب نارند و إبراهيم خليل عليه السلام در آتش بود و مصاحب نار بود و متألم از آتش نبود ، چنانكه پيشتر اشارت نموديم .
فمن غضب فقد تأذّى ، فلا يسعى في انتقام المغضوب عليه بإيلامه إلَّا ليجد الغاضب الراحة بذلك ، فينتقل الألم الذي كان عنده الى المغضوب عليه و الحقّ إذا أفردته عن العالم يتعالى علوّا كبيرا عن هذه الصفة على هذا الحدّ .
پس اگر كسى از خلايق غضب كند هر آينه اذيت مىبيند و رنج مىبرد . بنا بر اين در انتقام مغضوب عليه به الم رساندن آن سعى نمىكند مگر اينكه غاضب از آن ايلام راحت كسب كند و آسايش ببيند كه المى كه در نزد او بود به مغضوب عليه منتقل گردد . حال اينكه حق تعالى را چون از عالم ، به اعتبار غناى او از عالميان جدا گردانى از اين صفت غضب بر اين حد و معناى مذكور متعالى است علوا كبيرا .
و إذ كان الحقّ هويّة العالم ، فما ظهرت الأحكام كلَّها إلَّا فيه و منه .
و چون حق تعالى هويت عالم است . پس همهء احكام ظاهر نشد مگر از او و در او در او به اعتبار اينكه او محل ظهور احكام است و از او به اعتبار اينكه او مبدأ احكام است .
پس اگر در دلت خطور كرد كه غضب و انتقام منسوب به حق تعالى مثل غضب و انتقام منسوب به ما نيست ، بلكه اين معنى ديگر است بر توست كه

442