إسم الكتاب : ممد الهمم در شرح فصوص الحكم ( فارسي ) ( عدد الصفحات : 689)

ملا جلال دوانى گويد :
تكليف بر معرفت خداى متوقف و مبتنى به حسب وسع و طاقت مكلف است كه * ( لا يُكَلِّفُ الله نَفْساً إِلَّا وُسْعَها ) * و همانا مردم مكلفند كه او را به صفاتى كه در خود مىيابند و آن صفات را در خود مشاهده مىكنند بشناسند كه نقايص صفات را كه از انتساب صفات به مكلفين ناشى شده از واجب الوجود نفى كنند يعنى سميع در موطن مكلف محدود است . نقص را كه از تعين امكانى و حد محدود مرتبهء وجودى پيدا شده است كه از آن حدود تعبير به نقايص مىشود رفع كرده و اصل صفت مطلق به ذات غير متناهى واجب الوجود اسناد داده مىشود كه كلمهء سمع و كذلك كلمهء بصر و كلمهء وجه و كلمهء بهاء و كلمهء يد ، اى جود ، و چون انسان واجب به غير خود است عالم است ، قادر است ، مريد وحى و متكلم و سميع و بصير است تكليف شد كه اين صفات را چون واجب به غير است و اينها را دارد در حق آن غير ، كه واجب تعالى است معتقد باشد به اينكه نقايصى را كه ناشى از انتساب آن صفات به انسان است از مبدأ واجب سلب كند . به اينكه بداند و معتقد باشد كه او واجب لذاته است نه بغيره ، عالم به جميع معلومات است ، قادر بر جميع ممكنات است ، و همچنين در ديگر صفات و تكليف نشد به اعتقاد داشتن صفتى براى خداى متعال كه مثال آن صفت را و مناسب آن صفت را به يك وجهى در خود نداشته باشد و اگر با نداشتن آن صفت تكليف شود به تعقل آن صفت در حق بارى ممكن نيست و اين توجيه يكى از معانى قول رسول الله است كه « من عرف نفسه فقد عرف ربّه » .
غرض دوانى اين است كه آن چه را نفس دارد راهنماى ربش مىباشد .
إلَّا الوجوب الذاتي الخاص .
جز وجوب ذاتى خاص به حقّ كه از اسماء مستأثره آن مقام است .
فلمّا علمناه بنا و منّا نسبنا إليه كل ما نسبناه إلينا ، و بذلك وردت الإخبارات الإلهية على ألسنة التراجم إلينا .
پس چون او را شناختيم به شناخت خودمان ، از شناخت خودمان نسبت داديم به او آن چه را كه به خود نسبت داديم ( از كمالات نه نقايص ) و به اين بيان و نكته اخبار الهيه به

44