از اصحاب نار باشد و از نار متألم نگردد . چنانكه گفتيم از صرف مصاحبت با نار استفادهء تألم از نار نمىشود . چنانكه زبانيهء تسع عشر ملائكه‌اند و خداوند در قرآن فرمود :
* ( عَلَيْها تِسْعَةَ عَشَرَ وَما جَعَلْنا أَصْحابَ النَّارِ إِلَّا مَلائِكَةً ) * ( مدثر / 30 و 31 ) .
فإنه عليه السلام تعذّب برؤيتها و بما تعوّد في علمه و تقرر من أنّها صورة تؤلم من جاورها من الحيوان و ما علم مراد الله فيها و منها في حقّه ، فبعد وجود هذه الآلام وجد بردا و سلاما مع شهود الصورة النارية في حقّه و هي نار في عيون الناس .
فالشيء الواحد يتنوع في عيون الناظرين : هكذا هو التجلي الإلهي . فإن شئت قلت إنّ الله تجلَّى مثل هذا الأمر .
و إن شئت قلت إنّ العالم في النظر إليه و فيه مثل الحقّ في التجلَّي .
چه اينكه إبراهيم ( ع ) به رؤيت آتش عذاب ديد به آن چه در علمش معتاد و مقرر بود كه آتش صورتى است كه به هر جاندارى كه به آن نزديك شود ألم مىرساند و مراد خدا را در آتش و از آتش در حق خودش ندانست ( كه در عين عذاب راحت باشد و در عين جحيم ، نعيم ) . پس بعد از وجود اين آلام برد و سلام را با شهود صورت ناريه در حق خود ديد و آن نار در چشم مردم نار بود ( و براى إبراهيم ( ع ) راحت ) .
پس يك چيز در چشم بينندگان ، گوناگون مىشود . همچنين است تجلى الهى و اگر خواهى بگو تجلى الهى ، مثل اين امر است .
يعنى ، متجلى كه حق تعالى است در مراياى اعيان به صور مختلفه چنان است كه نار براى إبراهيم برد و سلام بود و در چشم بينندگان ، آتش .
و اگر خواهى بگو : اعيان عالم در مرآت وجود حق به صورتهاى مختلفه متجلى است هنگام نظر به حق تعالى و در حق تعالى . پس عالم ، مثل حق است در ظهور و تجلى به صورتها .
فيتنوع في عين الناظر بحسب مزاج الناظر أو يتنوع مزاج الناظر لتنوع التجلَّي : و كلّ هذا سائغ في الحقائق .
پس عالم ، در چشم ناظر به حسب مزاج ناظر ، يا مزاج ناظر ، به علت تنوع تجلى متنوع مىگردد و هر يك از اين دو وجه در حقايق سائغ و جايز است .
گاهى احكام تجلى بر متجلى له غلبه پيدا مىكند كه در اين صورت وحدت بر كثرت غلبه مىكند و اگر حكم متجلى له بر حكم تجلى غلبه كند احكام

433