مثل قاتل ، ظالم خواهد بود . [1] ألا تراه تعالى يقول * ( وَجَزاءُ سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِثْلُها ) * ؟ فجعل القصاص سيئة ، أي يسوء ذلك القتل ( الفعل - خ ) مع كونه مشروعا . * ( فَمَنْ عَفا وَأَصْلَحَ فَأَجْرُه عَلَى الله ) * لأنّه على صورته . فمن عفا عنه و لم يقتله فأجره على من هو على صورته لأنه أحقّ به إذا أنشاه له ، و ما ظهر بالاسم الظاهر إلَّا بوجوده فمن راعاه فإنّما يراعي الحقّ .
آيا نمىبينى كه خداوند فرمود : * ( وَجَزاءُ سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِثْلُها ) * ( شورى : 40 ) كه قصاص را سيئه قرار داد زيرا اين قتل با اينكه مشروع است آزار مىرساند . و سوء دارد پس هر كس كه عفو كرد و اصلاح نمود أجر او بر خداست . * ( فَمَنْ عَفا وَأَصْلَحَ فَأَجْرُه عَلَى الله ) * ( شورى : 40 ) .
زيرا آن كس كه معفو شد بر صورت حق تعالى است . از اين جهت فرمود كه اجرش بر خداست ( چون خلق نقش الهى هستند و جز خدا كسى حق تباه كردن اين نقش را ندارد ) . پس كسى كه قاتل را عفو كرد و او را نكشت أجر او بر كسى است كه آن معفو عنه بر صورت اوست و آن حق تعالى است ، زيرا حق تعالى أحق است به عفو از بندهء خود ، زيرا بندهء خود را براى خود انشاء كرده است تا مظهر اسماء و صفاتش باشد و حق تعالى به اسم ظاهر ، ظاهر نشده است مگر به وجود عبد ، پس هر كه مراعات انسان را نمود همانا مراعات حق را نموده است .
و ما يذمّ الإنسان لعينه و إنّما يذمّ لفعله ، و فعله ليس عينه ، و كلامنا في عينه و لا فعل إلَّا لله و مع هذا ذمّ منها ما ذمّ و حمد ، منها ما حمد ، و لسان الذمّ على جهة الغرض مذموم عند الله ، فلا مذموم إلَّا ما ذمّه الشرع ، فإن ذمّ الشرع لحكمة يعلمها الله أو من أعلمه الله ، كما شرع القصاص للمصلحة إبقاء لهذا النوع و ارداعا للمتعدي حدود الله فيه .
انسان از جهت عينش يعنى ذاتش مذموم نيست بلكه از جهت فعلش مذموم است و فعل او عين او نيست و كلام ما در عين اوست ( پس عين او باطل و خراب از جهت فعل او نمىگردد ) و فعلى نيست مگر براى خدا و با وجود اين بعضى از افعال ، مذموم و بعضيها محمود است و لسان ذم بنا بر جهت غرض ، مذموم عند الله است . پس مذمومى نيست مگر آن چه را شرع مذمت كرده است . زيرا ذم شرع براى حكمتى است كه آن را

[1] نسعه ، بافتهء عريضى مانند تنگ ستوران و دستبند اطفال در گاهواره است . در زمان رسول اللَّه قتلي واقع شد . ولىّ مقتول نسعهء مقتول را در دست شخصى ديد و قصد كشتنش كرد ، رسول اللَّه فرمود كه اگر او را بكشد ظالم خواهد بود زيرا مجرد وجود نسعه موجب قتل و مثبت قصاص نيست .

425