و خداوند از لسان اين مقام تعبير فرمود كه رحمت همه چيز را فرا گرفته است .
مراد از مقام همان است كه در عبارت فوق فرمود : مآل همه به سعادت است بر حسب اختلاف انواع سعادت . يعنى چون رحمت رحمانيه كه آن را رحمت امتنانى نيز گويند همه را فرارسيده كه جميع موجودات اسماء اللَّه‌اند و به امر بلا واسطه كه امر تكويني است در كارند و در حقيقت مؤتمر امر تكويني الهىاند كه اقتضاى اسماء اين است .
و رحمت او بر غضب الهى سبقت گرفته است .
مشيت الهى جميع أشياء را فرا گرفته و رحمت او همهء أشياء را فرا گرفته است . پس رحمت او مشيت ذاتيهء عام اوست كه سابق بر هر چيز است و رحمت هم سابق بر هر چيز است و چون رحمت ، ذاتى است و عين ذات است و غضب عارضى است ، رحمت سابق بر غضب است .
و سابق متقدم است .
يعنى متقدم است هم در وجود و هم در انفاذ امر و معنى اين سخن اين است كه ذاتى حاكم است و عرضى محكوم و زايل ، پس رحمت حاكم و دايم است و آخرين شفيع ارحم الراحمين است كه بر غضب غلبه مىكند .
فإذا لحقه هذا الذي حكم عليه المتأخر حكم عليه المتقدم فنالته الرحمة إذ لم يكن غيرها سبق ، فهذا معنى سبقت رحمته غضبه .
پس چون عبد را حكم غضبى كه متأخر است لاحق شد ، متقدم كه سابق است بر آن حاكم مىشود و عبد را از دست منتقم مىگيرد . پس رحمت مىرسد عبد را ، چون غير از رحمت سابقه اى نبود .
مراد از منتقم خود غضب است كه رحمت ، به علت سبقش عبد را از دست اين منتقم مىگيرد . اين است معنى سبق رحمت بر غضب .
< شعر > از رحمت آمدند و به رحمت روند خلق من رحمة بدا و الى رحمة يؤول < / شعر > لتحكم على ما وصل إليها فإنّها في الغاية وقفت و الكلّ سالك إلى الغاية ، فلا بد من الوصول إليها ، فلا بد من الوصول الى الرحمة و مفارقة الغضب ، فيكون الحكم لها في كلّ واصل إليها بحسب ما تعطيه حال الوصول إليها .
تا رحمت به هر كسى كه به رحمت رسيده حكم كند . چه اينكه رحمت توقف نمىكند مگر در غايت و نهايت . ( كه اول عين آخر است . چه رحمت الهيه اول أشياء است و هم

417