يديه فيستحيل أن لا يكون و لكن في هذا المحل الخاص ، فوقتا يسمى به مخالفة لأمر الله ، و وقتا يسمّى موافقة و طاعة لأمر الله و يتبعه لسان الحمد أو الذمّ على حسب ما يكون و لمّا كان الأمر في نفسه على ما قررناه ، لذلك كان مآل الخلق الى السعادة على اختلاف أنواعها .
حقيقت بر اين است كه امر مشيت يعنى امر تكويني بلا واسطه متوجه به ايجاد عين فعل است نه بر اينكه از دست چه كسى ظاهر مىشود . پس محال است كه آن فعل تحقق نيابد . ولى فعل در اين محل خاص ، يك وقت مخالفت با امر الهى است و يك وقت موافقت و طاعت امر الهى و لسان حمد در اطاعت امر الهى است و ذم در معصيت آن و چون تمام افعال ، به مشيت الهيه است مآل خلق به سعادت است به اختلاف انواع سعادت .
فعلى كه از انسان صادر شده است اگر چنانچه مطابق با امر به واسطهء تكليفى نباشد معصيت است و ذم به او تعلق مىگيرد و از آن حيث كه همين فعل به حسب امر تكويني مطابق با مشيت است مدح بدان تعلق مىگيرد و چون جميع افعال به حسب تكويني مطابق امر مشيت است كه تخلف بردار نيست لذا همه را از اين حيث مظهر صدور و ظهور مشيت مىبيند كه جز اين ممكن نيست . لذا مآل همه را به سعادت منتهى كرده است با انواع سعادت و به اين دقيقه اشارت كرده است كه فافهم .
پس اول چيزى كه شامل حال همه شده است رحمت بود كه از رحمت آمدند « و سبقت رحمته غضبه » و به سوى رحمت روند كه « از رحمت آمدند و به رحمت روند خلق » . و ظاهر آيات قرآنيه كه خلود در نار براى افرادى است ، دلالت بر خلود صرف دارند نه خلود در عذاب ، مثلا كلمهء « اصحاب النار » ، * ( أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ ) * . كلمهء اصحاب ، صرف هم صحبتى يعنى مصاحبت و هم نشينى را مىرساند امّا دلالت ندارد كه مصاحب نار مخلد در عذاب و يا معذب به عذاب آتش است . اين نكته اى است كه از امر مشيت كه امتثال امر الهى است و از مصاحبت در قرآن استفاده شده است . مقام بسيار خطير و مطلب بسيار دقيق است و حديث خيلى مفصل در جوامع روايى آمده است و آخرين شفيع ارحم الراحمين است .
فعبّر عن هذا المقام بأن الرحمة وسعت كلّ شيء .
و أنّها سبقت الغضب الإلهي ، و السابق متقدم .

416