در مقام جمع خود است . پس به اين تحقيق خاتم رسل حق را از مرتبهء ولايت نفس خود مىبيند نه از مرتبهء غير خود ( زيرا خاتم اوليا نيز از مراتب خاتم رسل است ) پس نقص و نقض لازم نمىآيد . مثالش اين است كه خازن به امر سلطان به حواشى از خزينه چيزى دهد و به خود سلطان نيز ، كه سلطان چون حواشى از خازن گرفته است و نقصى براى سلطان نيست . [1] و در همان فص شيثى شيخ تصريح مىكند كه « هو حسنة من حسنات خاتم الرسل محمد ( ص ) مقدم الجماعة و سيد ولد آدم في فتح باب الشفاعة » و قيصرى در شرح آن گويد :
أي الخاتم للولاية هو صورة درجة من الدرجات و حسنة من حسنات خاتم الرسل و مظهر من مظاهرها و تلك الحسنة هي التي تسمى بالوسيلة اعلى مراتب الجنان و هو المقام المحمود الموعود للنبي . [2] راقم سطور حسن آملى گويد : * ( رَبَّنا آتِنا في الدُّنْيا حَسَنَةً وَفي الآخِرَةِ حَسَنَةً ) * .
پس خلاصه اينكه شيخ ، عيسى عليه السلام را خاتم الاولياى مقتبس از مشكات ولايت خاتم رسل مىداند . اما آيا عيسى ( ع ) خاتم الأولياء است مطلقا اعنى در جميع خصوصيات و مراتب ولايت و حالات و كيفيات آن ؟ چنين سخنى از شيخ مستفاد نيست بلكه در حالتى و مرتبتى از ولايت مطلقه آن را خاتم مىداند چنانكه خودش را هم خاتم مىداند و در اين باكى نيست چه ولايت را جهات بىانتها حسب استعداد اولياست . شايد بعضى از اوليا در برخى از خصايص ختم باشند و در عين حال تابع ولىّ كامل مطلق باشند . چنانكه ميرزا محمد رضا قمشه اى در « رسالهء ولايت » بدان نص دارد .
اين بدان ماند كه خطاطى در يكى از شئون خط در نسخ يا نستعليق و يا رقاع و يا ثلث و جز آنها صاحب شأنى شود - شأن به اصطلاح خطاطان - و در آن شأن ختم باشد نه اينكه مطلقا خاتم قرار گيرد . اما اينكه عيسى ( ع ) خاتم اولياء است اين است كه قبل از بعثت به نبوت خاصه ، انباء معارف مىفرمود كه مقام نبوت عامه است . چنانكه در مهد گفت : * ( آتانِيَ الْكِتابَ وَجَعَلَنِي نَبِيًّا ) * ( مريم : 30 ) و همچنين در بطن ام خويش گفت :
* ( أَلَّا تَحْزَنِي قَدْ جَعَلَ رَبُّكِ تَحْتَكِ سَرِيًّا ) * ( مريم : 24 ) . بنا بر تحقيق فوق هم خاتم رسل

[1] شرح فصوص قيصرى ، ص 108 ، ستون دوم .
[2] شرح فصوص قيصرى ، ص 108 و 109 .

348