و تحرير اين مسأله اين است كه خداى را دو تجلى است . يكى تجلى غيب و يكى تجلى شهادت . از تجلى غيب استعدادى را كه قلب بر آن است عطا مىكند و اين تجلى ذاتى است كه غيب حقيقت آن است و اين هويتى است كه حق تعالى از ذات خود استحقاق ( هو ) دارد و همواره ( هو ) براى او هست به طور دائم و ابد . پس چون براى قلب اين استعداد حاصل شد از تجلى شهودى حق در شهادت برخوردار مىشود . پس قلب حق را در اين تجلى مىبيند و به صورتى كه براى او تجلى كرده است ظاهر مىگردد چنانكه گفتيم .
فهو تعالى أعطاه الاستعداد بقوله * ( أَعْطى كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَه ثُمَّ هَدى ) * ثم رفع الحجاب بينه و بين عبده فرآه في صورة معتقده ، فهو عين اعتقاده . فلا يشهد القلب و لا العين أبدا إلَّا بصورة معتقده في الحقّ . فالحقّ الذي في المعتقد هو الذي وسع القلب صورته ، و هو الذي يتجلَّى له فيعرفه . فلا ترى العين إلَّا الحقّ الاعتقادي و لا خفاء في تنوّع الاعتقادات .
پس حق تعالى او را استعداد عطا فرمود چنانكه در قرآن بدان اشاره كرد * ( أَعْطى كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَه ثُمَّ هَدى ) * ( طه : 50 ) سپس ، حق حجاب را بين خود و بين بندهء خود برمىدارد و عبد ، حق را در صورت معتقد خود مىبيند و مرئى او عين اعتقاد اوست .
پس قلب و عين جز صورت معتقد خود را در حق شاهد نيست . پس حقى كه در معتقد است آنى است كه قلب صورت آن را در خويش گنجانيد . اوست كسى كه براى قلب تجلى كرد و آن را شناخت . پس عين در دنيا و آخرت هنگام تجلى نمىبيند مگر حق اعتقادى را يعنى ثابت در اعتقادات را و خفايى در تنوع اعتقادات نيست .
فمن قيّده أنكره في غير ما قيّده به ، و أقرّ به فيما قيّده به إذا تجلَّى و من أطلقه عن التقييد لم ينكره و أقرّ به في كل صورة يتحوّل فيها و يعطيه من نفسه قدر صورة ما تجلَّى له إلى ما لا يتناهى ، فإن صور التجلَّي ما لها نهاية تقف عندها .
پس آن كسى كه اعتقاد را مقيد كرد ، حق را در غير آن چه مقيد كرد انكار مىكند و در آن چه كه اعتقاد را بدان مقيد كرد اقرار مىنمايد و آن كس كه اعتقاد را از تقييد رهايى داد ، در هر صورتى كه حق تجلى كند و در آن صورت تحول نمايد ، اقرار دارد ( چنانكه كمّل و عارفان اين چنيناند ) . زيرا صور تجليات نهايتى ندارد كه نزد آن بايستد .
شيخ در آخر فصّ هودى فرمود : دور كن خود را از اينكه به اعتقاد مخصوصى مقيد شوى و بما سواى آن كفر بورزى بلكه بايد در نفس خود هيولاى صور همه معتقدات

303