كه به نام جهنم است و با اين وجوه هيچ يك از اهل علمى كه واقع بر ايشان مكشوف است قطع ندارند كه براى آن عباد الله در دار آخرت نعيم خاص نباشد . آن نعمت خاص يا به فقد الم است كه آن الم را يافتند پس از آنان دست برداشت . پس نعيمشان راحت شدن از داشتن آن الم است و يا آن نعيم خاصشان نعيم مستقل افزونى است ، چون نعيم اهل بهشت در بهشت و الله اعلم .
غرض شيخ در اين گفتار دفع ايرادى است كه بر مبناى او وارد است . مبناى او اين بود كه همهء مردم مطابق معتقد خودشان محشور مىشوند و فرمود : چون همگان به وفق معتقدشان حشر مىيابند مصيبند و هر مصيبى مأجور و هر مأجورى سعيد و هر سعيدى در نزد خدايش مرضى است . ايراد اين است اگر سرانجام حشر مردم اين چنين است كه همه مطابق معتقد خود سعيد و مرضى نزد پروردگار خودند ، پس اهل عذاب و شقي و مخلد در عذاب نخواهيم داشت و حال اينكه آيات قرآنى در شقاوت و خلود جمعى ، نص صريح است . شيخ در جواب مىگويد آن چه را قرآن فرموده ، حق است و سخن من مخالف و مناقض با قرآن نيست بلكه بيان سرى از اسرار قرآن است و سخنم اينكه به عنوان مقدمه گوييم كه انسان اعم از مؤمن و كافر در دار دنيا در كبدند چنانكه قرآن فرمود : * ( لَقَدْ خَلَقْنَا الإِنْسانَ في كَبَدٍ ) * ( بلد : 4 ) اين سخن چنان است كه گويى ما ماهى را در آب آفريديم . يعنى هيچ وقت انسان از رنج و زحمت و خستگىها و سختىها و . . . رهايى نمىيابد . بلكه در همهء احوال مطلقا در آنهاست * ( ( في كَبَدٍ ) ) * و در كبد رشد مىكند و به جايى مىرسد . با وجود اين افرادى كه اهل عنايتند يعنى مشمول عنايت الهىاند كه مؤمنين باللَّه و عارفين باللَّه و اولياء اللَّه‌اند ، چون مصايب و آلام و ناگوارىهاى گوناگون بدانها روى آورد - بلكه براى مقربان بلا بيشتر از ديگران است - ادبا مىگوييم كه آن آلام ابتلاء است و نمىگوييم كه آنان شقي شدند ولى شقاوت را در غير ايشان ، مثلا در كفار ، فجار و منافقان به كار مىبريم . حال مىپرسيم اگر مقربى پنجاه سال در اين نشئه به دردى مبتلا باشد او شقي است ؟ يا اينكه هر گاه از وى حال بپرسيم مىگويد : « الحمد لله على كل حال » و مىگويد :
< شعر > در بلا هم مىچشم لذات او مات اويم مات اويم مات او عاشقم بر مهر و بر قهرش به جد اى عجب من عاشق اين هر دو ضد < / شعر > و مىگويد : اين بلاها موجب مزيد حسنات من است . همچنين اهل عذاب آنان كه

282