إسم الكتاب : ممد الهمم در شرح فصوص الحكم ( فارسي ) ( عدد الصفحات : 689)

ما سوى الله در دست اقتدار ( هو ) هستند و چون اين حقيقت محيط است بر همه كه به هر سوى روى آورى اين هو ناصيهء آنها را در دست دارد ، تعبير به هو شد مثلا نفرمود كه ناصيه شان در دست من است . مجرمان از اين حقيقت آگاه نيستند و پندارند كه از خدايشان دورند و به خواهشهاى نفسانىشان عمل كردند كه اين خواسته‌ها اهوايى است كه بر ايشان باد هلاك كننده است ، كه باد دبورش گويند . از آن روى كه از مغرب و پشت شمس حقيقت كه خلاف صراط مستقيم است وزيده است آن جا كه سخن از اقتدار مطلق و سلطنت مطلقهء الهى است چون اوست و ديگرى نيست يعنى واسطه بردار نيست احدى را در كار خود كه اقتدار و سلطنت اوست شركت نداد ولى در مقام هلاك مجرمان چون هلاكت از حق نيست بلكه از دبور اهواى آنهاست هلاك را به اهوايشان نسبت داد ولى مطلقا دست اقتدار و سلطنتش را از سر آنان برنداشت كه فرمود : * ( وَنَسُوقُ الْمُجْرِمِينَ إِلى جَهَنَّمَ وِرْداً ) * ( مريم : 86 ) اين مجرمان كه به اقتضاى عين ثابت كه خواستهء سرشت آنان بود و جز اين نمىكردند شيخ از آن تعبير كرد كه به جهنم رفتند نه آن كه مراد جبر به اصطلاح معروف در مقابل اختيار باشد و چون مجرم گمان مىكرد كه از حق دور است و حال اينكه حق فرمود : * ( وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْه مِنْكُمْ وَلكِنْ لا تُبْصِرُونَ ) * ( واقعه : 85 ) و فرمود : * ( نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْه من حَبْلِ الْوَرِيدِ ) * . ( ق : 16 ) و اختصاص به هيچ انسانى داده نشد يعنى با همه اين قرب را دارد و چون آدمى از دنياى غرور رخت بربست آن گاه متنبه مىشود ، * ( فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ ) * ( ق : 22 ) لا جرم آن بعد متوهّم زايل مىشود و جهنم به اين عنوان و اسم يعنى جهنمى كه بعد بود از آنها برداشته مىشود كه به عين قرب رسيدند ولى به عنوان و اسم ديگر در جهنم اعمالشان به سر مىبرند كه قرب را در موطن جهنم مىيابد . پس در موطن جهنم قرب حاصل شده است كه كانّ جهلى بر كنار شد و علمى پيش آمد نه آن كه جهنم مطلقا از آنها زايل شده است . [1] فما أعطاهم هذا المقام الذّوقي اللَّذيذ من جهة المنّة ، و إنّما أخذوه بما استحقّته حقائقهم من أعمالهم التي كانوا عليها ، و كانوا في السّعي في أعمالهم على صراط الربّ المستقيم لأنّ نواصيهم كانت بيد من له هذه الصفة .

[1] در اين بحث : 1 ) مجرمان به موطن جهنم رسيدند به اهوايشان . 2 ) به عين قرب رسيدند به سبب زوال بعد متوهّم . 3 ) نفوسشان به اهوايشان هلاك شد . 4 ) به جبر به جهنم رفتند نه جبر مقابل اختيار بلكه جبر ناشى از عين ثابتشان .

264