فأين الغفور من الظاهر و من الباطن ، و أين الأول من الآخر ؟ فقد بان لك بما هو كلّ اسم عين الاسم الآخر و بما هو غير الاسم الآخر .
حال كه امر وجود اين چنين است كه تقرير كرديم . پس بدان كه تو خيالى و جميع آن چه كه تو ادراك كرده اى و اسم سوا بر او نهاده اى همهء آنها خيال در خيال است ( در خيال يعنى در تو و خودشان خيالند يعنى مدرك تو شدند پس مدرك كه خيال است منتقش در خيال است كه انسان است ) . وجود حق يعنى وجودى كه حق است و ثابت است فقط الله است . چون به ذات و عينش بنگرى ، نه به اسمائش ( چه اسماء ذهنى چه خارجى كه همه اعيانند و ظلال ) زيرا براى اسماء او دو مدلول است ( چه اينكه اسم ، ذات است با صفتى از صفات ) لذا هر اسمى به لحاظ ذات ، عين مسمى است و به لحاظ اوصاف از يك ديگر متميزند . غفور كجا و ظاهر كجا و باطن كجا . اول كجا و آخر كجا .
پس برايت روشن شد كه از چه جهتى هر اسمى عين اسم ديگر است و از چه جهتى غير اسم ديگر ( از جهت ذات و از جهت صفات ) .
فبما هو عينه هو الحقّ ، و بما هو غيره هو الحقّ المتخيل الذي كنّا بصدده .
پس اسماء ، از جهت ذات عين حق و حقيقتند و از جهت صفات حق متخيّلند كه بحث ما در آن است .
چون بحث در خيال به اصطلاح عرفانى است يعنى اعيان موجودهء در متن خارج كه آنها را به تعبيرى ظلال و به تعبيرى خيال ناميديم كه عبارت اخراى مظاهر و مجالى و صورت ديگر تطور و شئون است ، اين موجودات عينى خارجى همه حقند ، حق يعنى ثابت و متحقق ، پس هويت مطلقه كه غيب مطلق است و مظهر اين كثرات است حق است . يعنى خالق است كه متحقق بالذات است و واجب الوجود بالذات و اين كثرات چون تطورات همان حق حقيقى است باز ثابتند يعنى حقند قائم به حق واجب بالذات كه آنها را حق متخيّل [1] مىناميم يعنى حقايق متحققى كه خيال يعنى ظل هويت مطلقند پس اين حق متخيل يعنى موجودات عينى خارجى .
فسبحان من لم يكن عليه دليل إلَّا نفسه و لا يثبت كونه الَّا بعينه و ذاته . فما في الكون

[1] حق متخيل يعنى اعتبار حق با كثرات و تعينات و يعنى امر ثابت خارجى كه تعبير به ظلال شده است . ما سوى اللَّه همه شدند خيال و خيال يعنى آن چه در عالم مىبينيم خيال است و چون هر چه مىبينيم در خيال خود مىبينيم پس خيال در خيال است .

247