* ( فَلا تَحْسَبَنَّ الله مُخْلِفَ وَعْدِه رُسُلَه ) * و لم يقل و وعيده ، بل قال * ( وَنَتَجاوَزُ عَنْ سَيِّئاتِهِمْ ) * مع إنّه توعّد على ذلك .
شيخ فرمايد خداوند فرمود : * ( فَلا تَحْسَبَنَّ الله مُخْلِفَ وَعْدِه رُسُلَه ) * ( إبراهيم : 47 ) و نفرمود « و وعيده » بلكه فرمود * ( وَنَتَجاوَزُ عَنْ سَيِّئاتِهِمْ ) * ( أحقاف : 16 ) با اينكه در فعل سيئات وعيد فرمود . [1] قيصرى گويد :
اين تجاوز و گذشت نسبت به اهل جنت و نار عام است . اما نسبت به اهل جنت ظاهر است كه از ذنوب وجودات آنها و صفات آنها و افعالشان عفو و تجاوز كرده است ( يعنى گذشت كرده است ) . اما نسبت به اهل نار از مؤمنان به سبب اخراجشان از نار است به شفاعت شافعان و اما نسبت به كافران به اينكه عذاب براى آنها عذب مىگردد يا به رفع و برداشتن عذاب است مطلقا .
اگر چه در آن ( نار ) خالدند . چنانكه در حديث است كه در قعر جهنم جرجير ( تره تيزك ) مىرويد . يا به آنها صبر عطا مىشود كه بر آن بلايا و محن الفت مىگيرند و بعد از آن رنج و الم نمىبينند چنانكه بعد از اين گفته مىشود . [2] فاثنى على إسماعيل بإنّه * ( كانَ صادِقَ الْوَعْدِ ) * و قد زال الإمكان في حقّ الحقّ لما فيه من طلب المرجح .
شيخ فرمايد : پس خداوند بر اسماعيل ثنا گفت به اينكه او صادق الوعد بود و امكان در حقّ حق تعالى زايل شد زيرا كه در امكان طلب مرجّح مىشود .
يعنى امكان وقوع وعيد در حقّ حق تعالى زايل شد زيرا حق تعالى وعدهء به تجاوز داد كه فرمود : * ( وَنَتَجاوَزُ عَنْ سَيِّئاتِهِمْ ) * و فرمود : * ( إِنَّ الله يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعاً ) * ( زمر : 53 ) و فرمود : * ( إِنَّ الله لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ به وَيَغْفِرُ ما دُونَ ذلِكَ لِمَنْ يَشاءُ ) * ( نسا : 48 ) و وقوع وعد واجب است كه تجاوز و عفو و غفران اوست پس امكان وقوع وعيد در حق بارى تعالى زايل شده است ، زيرا كه وقوع يكى از دو طرف ممكن بدون مرجح [3] نمىشود . [4]

[1] عفو و وعد واجب است ، اما وعيد ممكن است براى اينكه صفت حسنه موضوع آن نيست .
[2] شرح فصوص قيصرى ، ص 211 .
[3] تحقق وعيد به ايجاد علت بستگى دارد زيرا اعمال وعيد نه واجب است و نه ممتنع ، بلكه ممكن است و ممكن براى تحقق يافتن علت مىخواهد . يعنى مرجح مىخواهد و مرجح يعنى علت پياده شدن وعيد ( در بارى تعالى ) .
[4] شرح فصوص قيصرى ، ص 212 .

208