< فهرس الموضوعات > طبيعت در اصطلاح حكما < / فهرس الموضوعات > طبيعت در اصطلاح حكما طبيعت كليه در اصطلاح حكما امرى است جسمانى كه در عناصر و ديگر أجسام سفلى و اجرام علوى سارى است كه با ماده قرين است . مثلا مىگوييم طبيعت جسم ، طبيعت آب ، طبيعت خاك و هكذا . كه مرجع و مآل طبيعت به اين معنى امرى است جسمانى . به تعبير ديگر : اين طبيعت از قواى نفس كلى است كه در أجسام طبيعى ( سفليات ) و در اجرام علوى سارى است . خلاصه در عناصر و فاعل صور عناصر يعنى حقايق آنها كه منطبع در مواد هيولانى آنهاست سارى مىباشد .
< فهرس الموضوعات > طبيعت در اصطلاح اهل عرفان < / فهرس الموضوعات > طبيعت در اصطلاح اهل عرفان اما طبيعت در مشرب ارباب كشف و اصحاب عرفان اشاره به حقيقت إلهيه به نام صادر اوّل است كه فعّال جميع صور مىباشد . و اين حقيقت فعالهء الهيه به باطنش فاعل صور اسمائى است ، و به ظاهرش كه طبيعت كليه است فاعل صورتهاى ديگرى جز صور اسمائى . اين طبيعت كليه به مشرب ارباب كشف ، مبدأ فعل و انفعال در همهء جواهر است و قابل جميع تأثيرات اسمائيه است پس اين جمعيت الهيه جميع قوابل عالم را از اعلى و اسفل يعنى از عالم روحانى و جسمانى داراست . زيرا طبيعت كليه را كه محيط است به عالم روحانى و جسمانى ، در بر دارد .
و هذا لا يعرفه عقل بطريق نظر فكريّ ، بل هذا الفنّ من الإدراك لا يكون إلَّا عن كشف إلهيّ منه يعرف ما أصل صور العالم القابلة لأرواحه .
اين معنى را كه دربارهء انسان گفتيم به طريق نظر و فكر و ترتيب مقدمات و اشكال قياسى و بحث و استدلال عقلى فلسفى نمىتوان دانست بلكه اين قسم از ادراك و فهم ، نيست مگر از كشف الهى كه از اين كشف اصل صور عالم كه قابل أرواح عالم است شناخته مىشود . زيرا از مباحث فلسفى به ترتيب اشكال اقيسه دانسته نمىشود مگر يك سلسله از لوازم و اوصاف أشياء . به قول مير فندرسكى :
< شعر > اين سخن را درنيابد هيچ فهم ظاهرى گر ابو نصرستى و گر بو على سيناستى < / شعر > فسمّي هذا المذكور إنسانا و خليفة ، فأمّا إنسانيّته فلعموم نشأته و حصره الحقائق كلَّها .
از اين روى اين كون جامع را انسان و خليفه ناميد . اما انسانيتش براى عموم نشئه اش و در برداشتن او همهء حقايق را مىباشد .

17