براى اين إسعاد و مساعده حق تعالى مرا آفريد كه وجود عينىام داد پس او را در خويشتن و در جميع مظاهر مىبينم و مىدانم و به وجود علمى شهودى در مشهد سمع و بصر طالبان و محجوبان ايجاد مىكنم يعنى اظهار مىكنم « فأعلمه » اشاره است به مرتبهء كمال شيخ « فاوجده » اشاره است به مرتبهء تكميلش كه « تا راه بين نباشى كى راهبر شوى » . تا اينجا معناى بيت اين مىشود كه آن كنز مخفى را در ديگران ايجاد كرده است كه به اصطلاح مكمل است و معناى ايجاد بيدار كردن ديگران است به آن چه كه دارند و نمىدانند يعنى علم به علم ندارند .
عارف جامى در شرح فصوص فرمايد :
دور نيست معناى « أوجده » اين باشد كه او را بين دو چشم خويش در عبادت متمثل قرار مىدهم يعنى نصب عين من است زيرا حديث نبوى در اين باره است كه : « أعبد الله كانّك تراه » و شيخ فرمود : « كانّك » اشاره است به موطن خيال .
< شعر > بذا جاء الحديث لنا < / شعر > به اين معنى ( مساعده و إسعاد ) حديث براى ما آمده است كه « كنت كنزا مخفيا فأحببت ان اعرف فخلقت الخلق لكي اعرف » در بعضى نسخه‌ها دارد « فخلقت الخلق فبه عرفوني » عارف بزرگوار صائن الدين تركه در شرح فصوص فرمايد : منظور حديث « كنت سمعه الذي يسمع به و بصره الذي يبصر » مىباشد .
< شعر > و حقّق في مقصده < / شعر > و در من ( يعنى در انسان يا در خلق ) مقصد حق را كه ايجاد من براى معرفت و علم به او سبحانه است بياب و تثبيت گردان . چنانكه حق فرمود : * ( وَما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ ) * كه عبادت و معرفت مقصد و مقصود و مطلوب اوست و مىشود كه اين گفتار از زبان كاملين باشد كه حقّق فعل ماضى باشد و ضمير آن به الله برگردد ، چه صفات الهى به بود ايشان ظاهر مىشود . « نحن الكلمات التامات » .
و لما كان للخليل هذه المرتبة التي بها سمّي خليلا لذلك سن القرى ، و جعله ابن مسرّة مع ميكائيل للأرزاق ، و بالأرزاق يكون تغذي المرزوقين . فإذا تخلَّل الرزق ذات المرزوق بحيث لا يبقى فيه شيء إلَّا تخلَّله ، فإنّ الغذاء يسري في جميع أجزاء المغتذي كلَّها و ما هنالك أجزاء فلا بد أن يتخلل جميع المقامات الإلهية المعبّر عنها كلَّها بالأسماء

162