پس او در همهء مراتب و مقامات مرا مىشناسد و من در بعض مقامات او را مىشناسم .
قيصرى گويد :
او در همهء مقامات و مواطن مرا مىشناسد و من او را در مقام هويت و احديتش نمىشناسم چه كسى بر آن اطلاع ندارد و بر حقيقت آن عارف نيست اما در مقام واحديت كه تجلى به اسماء و صفات و ظهور تفصيلى است او را مىشناسم و به مقام شهود مىرسم . [1] غرض قيصرى اين است كه هويت مطلقه تا به مظاهر در نيامده شناخته نمىشود . به اصطلاح از مقام احديت به مقام واحديتش برسد . بلكه خود احديت هم تعينى است و آن هويت ساريهء بىقيد و تعين را عنقا گويند كه به فارسى سيمرغ مىنامند و اين عنقا تا به كثرت اسماء و صفات در نيامده بىنام و نشان است كه از آن در حديث شريف قدسي تعبير به « كنت كنزا مخفيا » شده است كه شناخته نمىشود مگر به خلق . يعنى تعين گرفتن كنز مخفى .
< شعر > فانّي بالغني و أنا اساعده و أسعده ؟
< / شعر > از كجا براى او غناى مطلق است و حال اينكه من ( يعنى خلق ) او را در ظهور اسماء و تجليات و جميع كمالاتش مساعدم و يارى و كمك مىكنم .
چه قابل در قبول فعل فاعل مساعد است و إسعاد در حقيقت عبارت است از اخراج كمالاتى كه در باطن است به ظاهر و اظهار آن كمالات ، و كمالات اسماء و ظهوراتش به واسطهء اعيان ماست . چنانكه در حديث صحيح است كه رسول الله فرمود : « و الذي نفسى بيده لو لم تذنبوا لذهب الله بكم و جاء بقوم يذنبون فيستغفرون الله و يغفر لهم » . پوشيده نيست كه در حقيقت إسعاد حق است مر خويشتن را در ظهور اسماء و صفات و اسناد مساعده و إسعاد به بعضى از لحاظات و اعتبارات است كه ملاحظهء تعدد و كثرت باشد و مراد شيخ از « انىّ بالغنى » به اعتبار غناى ذاتىاش نيست چه او بالذات غنى است و مراد در اينجا ظهور كمالات اسمائى و صفاتى اوست .
< شعر > لذاك الحقّ أوجدني فأعلمه فأوجده < / شعر >

[1] شرح فصوص قيصرى ، ص 182 .

161