إسم الكتاب : ممد الهمم در شرح فصوص الحكم ( فارسي ) ( عدد الصفحات : 689)

ايراد نمىشود كه چرا عين كلب را كلب نجس العين قرار داد و عين انسان را انسان ظاهر . [1] خلاصه همان طور كه فنا و عدم در موجودات راه پيدا نمىكند چون فيض وجودى حقند و مجعول بالذاتند . همچنين اقتضاى عين ثابتشان لازم لا ينفك آنهاست كه به تبع مجعول بالذات ، مجعولند .
و كسانى كه عقلشان محجوب است و از سر القدر بىخبر و از ادراك حقيقت شيء آن چنان كه هست عاجز مىباشند ، كه دربارهء ممكن حكم مىكنند كه قابل شيء و نقيض شيء است ، حكمشان حكم اعمايى است كه مىداند كسى در پيش او حاضر است و آن حاضر ساكت است و اين اعمى مىگويد اين يا زيد است يا زيد نيست و حال اينكه در واقع يكى از اين دو است ( و اين ترديد از عدم شهود و عدم علم اعمى برخاسته است . [2] و معنى « لَهَداكُمْ » لبيّن لكم : و ما كلّ ممكن من العالم فتح الله عين بصيرته لإدراك الأمر في نفسه على ما هو عليه فمنهم العالم و الجاهل . فما شاء ، فما هداهم أجمعين ، و لا يشاء ، جواب ديگر : مراد از هدايت در آيه ايمان به رسل نيست چنانكه بر ذهن سبقت مىگيرد تا آن سؤال پيش بيايد بلكه : معنايش تبيين امر به كشف و رفع حجاب است از چشم دل ، تا بدانى كه اعيان بعضى از شما اقتضاى ايمان كرد و بعضى اقتضاى كفر تا خدا را بر شما حجت باشد . اين نيز ممكن نيست كه خداى متعال عين بصيرت هر شخص را بگشايد تا واقع را دربارهء خويش دريابد . چه به حكم اقتضاى اعيان بعضى از مردم عالم و بعضى جاهلند . [3] پس هدايت كل نمىشود زيرا بعضى اعيان هدايت را نمىخواهند . پس به اين معنى حق تعالى هدايت جميع را نخواست و همه را هدايت نفرمود و آن را نمىخواهد .
و كذلك « ان يشأ » فهل يشاء ؟ هذا ما لا يكون .
فمشيئته أحديّة التعلق و هي نسبة تابعة للعلم و العلم نسبة تابعة للمعلوم و المعلوم أنت و أحوالك . فليس للعلم أثر في المعلوم ، بل للمعلوم اثر في العلم فيعطيه من نفسه ما هو عليه في عينه . و إنّما ورد الخطاب الإلهي بحسب ما تواطأ عليه المخاطبون و ما أعطاه

[1] شرح فصوص قيصرى ، صص 177 - 178 .
[2] - همان ، ص 178 .
[3] - همان ، ص 178 .

154