إسم الكتاب : ممد الهمم در شرح فصوص الحكم ( فارسي ) ( عدد الصفحات : 689)

اصطلاح القوم ب « الإنسان الكبير » .
ديگر اينكه قوا را در شرع به ملائكه تعبير كرده‌اند . أرواح عالم هم گفته‌اند . ملائكه بعضى از قواى اين صورتند كه صورت عالم است و در زبان عرفا از آن به انسان كبير تعبير مىكنند ( الإنسان عالم صغير مجمل و العالم انسان كبير مفصّل ) .
اينكه شيخ گفت صورت اين عالم را تعبير كرده‌اند به انسان كبير و صورت انسان را به عالم صغير ، براى اين است كه به حسب صورت آن كبير و اين صغير است . و گر نه به حسب رتبت بالعكس است و اينكه شيخ گفت ملائكه بعضى از قواى اين صورت است براى اين است كه بحث دربارهء يك سلسله از ملائكه است .
فكانت الملائكة له كالقوى الروحانية و الحسّية التي في النشأة الإنسانيّة .
پس ملائكه براى عالم چون قواى روحانيه و حسيه در نشئهء انسانيه است .
قوا در انسان كبير مراحل و مراتب نفس كلاند و نفس كل متعلق است به مجموعهء پيكر انسان كبير يعنى عالم و سر تا سر أجزاء و كرات و ذرات از اجرام علوى و عناصر سفلى به منزلهء اعضا و جوارح آن يك پيكر واحد انسان كبير يعنى عالم مىباشند و تمام ملائكه كه متعلق به اين بدن هستند مراتب آن نفس كلاند مانند قواى حسى و روحانى متعلق به بدن انسان كه انسان با همهء اعضا و جوارحش يك شخص است و يك نفس به او تعلق دارد و آن قوا كه ملائكهء مملكت وجود اويند مراحل نفس ناطقه‌اند .
< شعر > « النفس في وحدتها كل القوى و فعلها في فعلها قد انطوى « < / شعر > همين معنى را در انسان كبير نيز بايد پياده كرد كه در حقيقت تطابق كونين است و معرفت نفس مرقات است براى معرفت عالم و همان طور كه ملائكهء مملكت انسان يعنى قوا و عوامل در اين مملكت هر يك را مقامى است معلوم و از حد خود تجاوز نمىكنند و از مقام ايجادى خود خارج نمىشوند و عصيان نمىورزند . مثلا چشم در ديدن مطيع است و گوش در شنيدن و از اين موهبت الهيه و فرمان خداوندى سرباز نمىزنند . * ( لا يَعْصُونَ الله ما أَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُونَ ما يُؤْمَرُونَ ) * ( تحريم : 6 ) همچنين قواى عالم يعنى انسان كبير هر يك از فعل خود كه ايجادا و خلقا به آنها موهبت شده سر باز نمىزنند و معصومند . تكوينا عصيان در آنها راه ندارد . * ( لا يَعْصُونَ الله ما أَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُونَ ما يُؤْمَرُونَ ) * چنانكه آفتاب در اضائه و اشراق و ماه در اناره و آتش در إحراق و آب در تبريد و هكذا .

14