* ( وَلَوْ تَرى إِذِ الْمُجْرِمُونَ ناكِسُوا رُؤُسِهِمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ ) * ( الم سجده : 12 ) . اين صورت و كلمه به هر رنگى كه منصبغ شد آن چه كه از كمون ذاتش بر او القا مىشود ، آن رنگ و رسم و روش در او اثر مىگذارد و على التحقيق آن چه براى انسان در خواب و بيدارى به صورت كشف چه با مثال و چه بىمثال يعنى فوق التمثل پيش مىآيد از كنه سرّ اوست و كاشته‌هاى اوست كه با جان او يكى شده و مطابق اصل خودش به صورتى در مىآيد ، چنانكه در روايات عديده در كافى و غير آن از معصومين عليهم السلام در تمثيل اعمال در مواطن مختلفه براى انسان روايت شده است .
قيصرى در شرح به اين روايات نظر دارد كه مىگويد :
در حضرت خيال اعيان يا كماهى ظاهر مىشوند يا به صورت صفاتى كه بر آنها غالب است كه در صورت دوم احتياج به تعبير دارند . مثل اينكه خيرّ محسن با حسن صور ظاهر مىشود و شرير ظالم با قبح صور ، مثل صورت كلب و سباع . [1] جامى در شرح عبارت شيخ كه فرمود : فأيّ صاحب كشف شاهد صورة تلقى عليه ما لم يكن عنده من المعارف و تمنحه ما لم يكن قبل ذلك في يده فتلك الصورة عينه لا غيره فمن شجرة نفسه جنى ثمرة غرسه « گويد :
اگر گويى بسيار مىشود كه اهل الله أرواح انبيا و اوليا گذشته را در وقايع و مقامات ، در صورت حسنه مىبينند و علوم و معارفى را كه در دست ندارند از آن صور مىگيرند و از اين قبيل است آن چه را كه شيخ در صدر كتاب نقل كرد كه در مبشره اى رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم را ديد و اين كتاب را از او گرفت و اين معارف و حكم را از او دريافت كرد پس چگونه صحيح است اطلاق حكم به اينكه هر صورتى كه به صاحب كشف القا مىشود و همهء معارفى كه به او داده مىشود آنها صورت عين او هستند لا غير ؟ در جواب گوييم : معنايش اين است كه آن صور و حقايق در غيب نفس مكاشف مستجنّ ( نهفته ) است . نفس كه براى ظهور آن صور و معارف مستعد شد پس به رنگ احكامى چون سعه و صقالت و استوا و غير آنها كه در مكاشف وجود

[1] شرح فصوص قيصرى ، ص 121 .

102