تفاوت مفهوم بشر و انسان نكته اى در كلمهء بشر هست و آن اينكه در حديث شريف آمده است . قال تعالى أعددت لعبدي المؤمن ما لا عين رأت و لا اذن سمعت و لا خطر على قلب بشر . اكثر مردم لذت عقلى را نمىفهمند بلكه لذت خيالى را هم نمىفهمند ، فضلا عن اللَّذات العقلية و آن كه در روايت آمده است « على قلب بشر » كه بشر فرمود نه انسان از اين روست كه كلمهء بشر ناظر به ظاهر است و بشرهء هر چيز صورت ظاهر اوست و انسان در اصطلاح اهل الله كامل را گويند . اكثرى مردم بشرند نه انسان بشر همين ظاهر است كه هست .
< شعر > دى شيخ گرد شهر همى گشت با چراغ كز ديو و دد ملولم و انسانم آرزوست < / شعر > فلا يكون إلَّا ممن له تميز في العلم المحقق عن التخيل و الإيهام .
پس دانستند كه اين عمل موسى عليه السلام از كسى است كه او را در علم محقق از تخيل و ايهام تمييز است .
غرض اين است كه تخيل و ايهام سبب جذب عوام الناس است و علم محقق را كسى داراست كه صاحبان عقول و ارباب قلوب را به سوى حق مطلق و سعادت ابدى مىكشاند و آن قوم فهميدند كه موساى حكيم صاحب علم محقق است كه از تخيل و ايهام تمييز دارد و جداست .
فآمنوا * ( بِرَبِّ الْعالَمِينَ رَبِّ مُوسى وَهارُونَ ) * : أي الربّ الذي يدعو اليه موسى و هارون ، لعلمهم بأن القوم يعلمون أنّه ما دعا لفرعون و لما كان فرعون في منصب التحكم صاحب الوقت ، و أنّه الخليفة بالسيف - و إن جار في العرف الناموسي - لذلك قال * ( أَنَا رَبُّكُمُ الأَعْلى ) * : أي و إن كان الكلّ أربابا بنسبة ما فأنا الأعلى منهم بما أعطيته في الظاهر من التحكم فيكم .
پس به رب عالميان رب موسى و هارون ايمان آوردند . يعنى ربى كه موسى و هارون به سوى او دعوت مىنمودند . چه سحره علم حاصل كردند كه قوم مىدانند كه موسى با برادرش به سوى فرعون دعوت ننمودند و چون فرعون در منصب تحكم صاحب وقت بود و صاحب وقت خليفهء ظاهر به شمشير است هر چند كه در عرف ناموسى ( يعنى به مقتضاى شريعت و به موجب حكم شرعي ) جايز باشد ، گفت : * ( أَنَا رَبُّكُمُ الأَعْلى ) * ( نازعات : 24 ) يعنى هر چند همه به نسبتى ربّند ولى من ربّ اعلاى آنانم ، به آن چه كه در

581