موجودات ) ، سبب هوى و حبّ ما به موجودات است و اگر هوى در قلب نمىبود هوى پرستش نمىشد .
شارح قيصرى گويد :
شيخ در فتوحات گفته است : من در بعضى از مكاشفات هوى را مشاهده كردم كه به الوهيت ظاهر شده و بر عرشى نشسته است و جميع عبادت كنندگانش اطراف او را احاطه كرده‌اند و نزد او ايستاده‌اند و من در صور كونيه هيچ معبودى را بزرگتر از هوى مشاهده نكرده‌ام . [1] أ لا ترى علم الله بالأشياء ما أكمله ، كيف تمّم في حقّ من عبد هواه و اتخذه إلها فقال * ( وَأَضَلَّه الله عَلى عِلْمٍ ) * و الضلالة الحيرة ، و ذلك أنّه لما رأى هذا العابد ما عبد إلَّا هواه بانقياده لطاعته فيما يأمره به من عبادة من عبده من الأشخاص ، حتّى إنّ عبادته لله كانت عن هوى أيضا ، لأنّه لو لم يقع له في ذلك الجناب المقدس هوى - و هو الإرادة بمحبّته - ما عبد الله و لا آثره على غيره و كذلك كلّ من عبد صورة ما من صور العالم و اتخذها إلها ما اتخذها إلَّا بالهوى فالعابد لا يزال تحت سلطان هواه .
آيا نمىبينى علم حق تعالى به أشياء چقدر كامل است و چگونه علم را ( و يا آيه را ) در حق كسى كه عابد هوايش را بندگى كرد و هوى را اله خود گرفت تتميم فرمود يعنى به تمام و كمال رساند كه فرمود : * ( وَأَضَلَّه الله عَلى عِلْمٍ ) * ( جاثيه : 23 ) و ضلال به معنى حيرت است . [2] اين قول و تتميم از اين روست كه حق تعالى چون اين عابد را ديد كه عبادت نمىكند مگر هواى خود را به سبب انقياد عابد طاعت هوايش را در آن چه هوى به او امر كرد از عبادت اشخاصى كه آنها را پرستش نمىكند ، حتى عبادت عابد مر خداى را نيست مگر از روى هوا ايضا . چه اگر براى عابد در آن جناب مقدس الهى هوى يعنى اراده به سبب محبتش نبوده باشد خدا را پرستش نمىكند و او را بر غير او بر نمىگزيند و همچنين هر كس كه صورتى از صور عالم را پرستش مىكند و آن را اله خود اتخاذ نموده است ، آن صورت را اتخاذ ننموده است ، مگر به هوى . پس عابد همواره در تحت سلطان هوى است .
ثم رأى المعبودات تتنوع في العابدين ، فكلّ عابد أمرا ما يكفّر من يعبد سواه . و الذي

[1] شرح فصوص قيصرى ، ص 441 ، ستون اول .
[2] بنا بر اين « و أضله اللَّه » يعنى « و حيره اللَّه » . مقصود از حيرت سرگردانى است .

520