يعنى آب حيات كه نفس رحمانى است مايهء حيات ما سوى الله است و اين نفس رحمانى است كه آن را صادر نخستين مىگويند و اسم خلق بر آن اطلاق نمىگردد . زيرا در خلق معنى تقدير و اندازه نهفته است و صادر نخستين نفس رحمانى است كه هنوز به مخارج حروف كلمات عالم امرى و خلقى نخورده است و شرع مقدس فرمود : « اول ما خلق الله العقل » . يعنى عقل اولين تعين است كه بر آن صادر نخستين قرار گرفته است و آن صادر نخستين را « هبا » نيز مىگويند . و اسماء بسيار ديگر .
صادر نخستين و خلق نخستين غرض اينكه بين « اول ما صدر » و « اول ما خلق » فرق بايد گذاشت و اگر كسى مانند آخوند ملا صدرا در اسفار اطلاق خلق بر صادر نخستين نفرمود ، درست گفته است و اين سخن با حديث اول ما خلق الله منافات ندارد ، بلكه مؤيد آن است . در بعضى از روايات ما اين صادر نخستين به عمود تعبير شده كه جميع ممكنات متكى به اين عمودند . مثل اينكه همه كلمات ملفوظ ما متكى به نفس ما يعنى دم ما مىباشند و اگر نفس نباشد هيچ كلمهء لفظى نداريم . بحث « اول ما صدر » را صدر الدين قونوى در نصوص و ابن فنارى در شرح مصباح الانس و آخوند در مرحلهء علت و معلول اسفار و شيخ أكبر محيى الدين عربى در باب ششم فتوحات بتفصيل ذكر كرده‌اند . پس صادر نخستين و ماء حيات و هباء و هيولاى كل و طبيعت كل و هويت ساريه همه اشاره به يك حقيقت دارند و به لحاظ اعتبارات به اسامى گوناگون موسوم شده‌اند .
از اول فص تا اينجا تمهيد مقدماتى است در بيان حال ايوب عليه السلام . لذا اكنون گويد : قال تعالى لأيوب * ( ارْكُضْ بِرِجْلِكَ هذا مُغْتَسَلٌ بارِدٌ وَشَرابٌ ) * يعنى ماء بارد و شراب لما كان عليه من إفراط حرارة الألم ، فسكَّنه الله ببرد الماء .
الله تعالى به ايوب فرمود : * ( ارْكُضْ بِرِجْلِكَ هذا مُغْتَسَلٌ بارِدٌ وَشَرابٌ ) * ( ص : 42 ) .
يعنى آب سرد و آشاميدنى است از آن جهت كه افراط حرارت الم بر ايوب چيره بوده است . پس خداوند آن را به سردى آب تسكين داده است .
اين ظاهر ، عنوان باطن است كه زمين نفس را بايد به پاى رياضت و مجاهده زد تا آب حيات حقيقى از وى بجوشد و قلب را از امراض روحانى چنانكه بدن را از اسقام

438