وسعت كلّ شيء و هي السّابقة .
شيخ فرمود : همان گونه كه ضلال عارض است همچنين غضب الهى هم عارض است و مآل به رحمتى است كه همه چيز را فرا گرفته است و رحمت سابق است . ( اول رحمت است ) .
و كلّ ما سوى الحقّ فهو دابّة لأنّه ذو روح و ما ثمّة من يدبّ بنفسه و إنّما يدبّ بغيره .
فهو يدبّ بحكم التبعية للذي هو على الصّراط المستقيم .
جميع ما سواى حق تعالى دابّه است . زيرا جان دارد ( چه جماد باشد چه نبات و چه حيوان ) . و در عالم كسى كه بذاته دابّه باشد نيست ، بلكه به غير خود . [1] در جنبش و حركت است . پس آن كه دابّه است ، به حكم تبعيت مر ربى را كه بر صراط مستقيم است در جنبش و حركت است .
( پس حركت و آثار وجودى هر متعينى منتهى به حق مىشود و او مبدأ صورت است و صورت تابع اوست ) .
فإنّه لا يكون صراطا إلَّا بالمشي عليه چه اينكه رب ، صراط نيست مگر به مشى بر او ( پس صراط و ماشى بر او حق است ) .
< شعر > إذا دان لك الخلق فقد دان لك الحقّ < / شعر > پس از آن كه شيخ فرمود هر صاحب روحى به تبعيت حركت رب حاكم بر او حركت مىكند بعد از آن عكس آن را كه تبعيت حق مر خلق راست آورده و مراد از ( دان ) انقياد و اطاعت است كه از دين مشتق است . يعنى اگر خلق مطيع و منقادت شد ، همانا حق اطاعتت كرده است ، زيرا طاعت خلق ، ظل طاعت حق است و طاعت حق سابق است بر طاعت خلق ( چون حق رب خلق است و آثار خلق تبع آثار رب است . پس رب مقدم است و خلق ظل ) و سبب اين طاعت كه طاعت حق است مر تو را ، اطاعت عين توست مر حق را به قبول كردن تجلى وجودى و نيكو پذيرفتن آن مر احكام اسمايش را زيرا حق مطيع آن است كه اطاعتش كرد . چنانكه فرمود : * ( أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ ) * ( أجيب اطاعت رب است و « دعان » اطاعت خلق است . يعنى قبول و

[1] ملاى رومى مىفرمايد : < شعر > حمله مان از باد و ناپيداست باد جان فداى آن كه ناپيداست باد < / شعر >

257