فرياد * ( رَبِّ زِدْنِي عِلْماً ) * [1] بر مىآوردم ، پس حينئذ جملهء فضايل و علوم و آداب و شمايل ، تفاصيل آن فضلهء من است ، كه خلاصهء آن فضله و بقيّت من ، به صورت علوم و فضايل همه انبيا و علماى كامل ظاهر شد و بقيّت آن ، بر جملهء خلايق منقسم شد ، انبيا و اولياى ديگر ، باز خلاصهء آن بقيّت قبول كردند ، و به صورت فضايل علوم طريقت و حقيقت پيدا آورد .
و باز از فضلهء ايشان علماى ظاهر و اصحاب اديان برگرفتند ، و به صور فضايل آداب و استنباطات علوم شرعي و عقايد درست اظهار كرد ، و باز فضلهء ايشان بر عموم خلق قسمت افتاد ، بعضى به صور فضايل ثبات و عزايم و مقاصد صحيح پيدا گشت ، و در اعمال و اخلاق و آداب ايشان سرايت كرد ، و بعضى به هيئات فضايل علوم عقلى و سياسى ، پيدا آمد و بعضى به صور فضايل بدايع صنايع و لطايف و طرايف اعمال سر بر زد ، آن گاه فضلهء آن به حيوانات رسيد ، و به صور فضايل خواصّ شريف از قبول سياست و فهم اشارت و علوم فطرى كه هر يك راه است ، ظاهر گشت و باز فضله اى از آن به نبات رسيد ، و فضايل خاصيّتهاى خوب از دفع آلام و اسقام و تطييب و تفريح و امثال آن پيدا شد ، و بقيّت و فضلهء ايشان به معدن رسيد ، و فضايل خواص لطيف به آن فضله ، از ايشان ظاهر گشت و فضلهء آن به عناصر رسيد و به فضايل خواصّ ايشان سر بر زد ، و هلمّ جراًّ ، تا باز به مبدأ رجوع ساخت . پس همهء فضايل در جميع عوالم ، فضلهء من و شرب و تجلَّى و علم اصلى حقيقت من بوده باشد از من پيدا شده و به من عايد گشته .
و الإشارة إلى هذا المعنى قوله تعالى : * ( وَما أَرْسَلْناكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعالَمِينَ ) * [2] بلكه به حكم اخبار صحيح « أول ما خلق الله تعالى نورى » و نصّ صريح * ( وَلكِنْ رَسُولَ الله

[1] طه ( 20 ) آيهء 114 .
[2] الأنبياء ( 21 ) آيهء 107 .

772