تخلَّف اين اسباب ظاهر از مسبّبات ايشان واقع مىيابيم من حيث النظر من عالم القدرة ، چنان كه غذا و اكل معتاد مفقود مىتوان يافت و حيات و بقا محقق و موجود و بالعكس ، چه آن مدد چون از عالم قدرت بىوساطت غذايى و اكلى ظاهرا ، به وليّى از اوليا مىرسد [1] ، مىباشد كه سالهاى [2] بسيار آن ولىّ باقى و حىّ و سير مىماند بىآن كه غذايى و اكلى را مباشرت كند ، يا به آن محتاج شود ، چنان كه زنى در اين عهد ما بوده است در بطايح ، با تنى و عقلى صحيح و سى سال هيچ اصلا از مأكول و مشروب ، نخورده است ، و ما بسيار درويشان را ديديم كه آن زن را ديده‌اند ، و بركت نظر او يافته ، با آن كه تخلَّف علت از معلول عقلا جايز نيست اصلا .
پس اين سلوك و اداى فرايض و نوافل كه اسباب وصول من شدند ، به حقيقت توحيد به آن طريق بود كه ايشان موانع را كه صور انحرافات بود از نفس زايل كردند ، و نفس را معدّ قبول قبض و تجلَّى گردانيدند و علت و مؤثر در حصول فيض و تحقق به توحيد ، جود مطلق و عنايت بىعلت بود ، و لهذا بعضى از مجذوبان ، بىسلوك و مباشرت اين اسباب از اداى فرايض و نوافل به حقيقت توحيد

[1] و يؤيد ما بصدد تحقيقه : اين كه غذاى ظاهرى از علل اعدادى است و غذاى واصل از مجراى نفس غذاى بالذات و منشأ حيات متغذّى است و صدر أعاظم عرفا و حكما را تحقيقي است لطيف در اين باب و برهانى است عميق در اين مطلب عالى كه در اثبات حركت كميّه و دفع اشكالات شيخ اشراق و بر اشكال يكى از تلاميذ شيخ فلاسفهء اسلام بر شيخ در باب لزوم بقاء موضوع در حركت كمّى و اشاره به عجز شيخ رئيس در تصوير حركت كميّه در حيوان و نبات و قد بيّنا في بعض حواشينا بان الإنسان لا يتغذى الا من جانب نفسه و مجرى صورته النوعيّة .
[2] مؤلف شارح و استاد او و كثيرى از مشايخ عرفان ، مثل شيخ أكبر و شيخ العرفاء ، سعد الدين حموى و جمعى كثير از عامه مانند علماى شيعه معتقدند به وجود مهدى موعود - عليه السلام - و سعد الدين حموى در اين باب كتابها نوشته است كه صاحب الزمان به وجوده الظاهري قرنهاست كه زنده است و به باطن ذات خود بدون اتكا بر معداتى كه از لوازم عادى حيات ظاهرى است ، قائم است و عوامل موجب فناى بدن او را مغلوب نمىنمايند لأن بوجوده رزق الورى و به ثبتت الأرض و السماء .

735