هذا حديث الهى ، و يحتمل أن يكون على لسان الجمع المحمدي ، صلوات الله عليه .
و حديث من آمده است به صحّت و ثبوت اتحاد من كه روايت آن حديث ، در نقل ثابت و صحيح است ، نه ضعيف و آن حديث اشارت مىكند به آن كه محبّت حق مر بنده را و محبت بنده مر حق را محقق است ، بعد از آن كه بنده تقرّب و نزديكى طلبد به حق ، به گذاردن نوافل و فرايض عبادات و موضع آن كه آن اشارت آگاهى مىدهد از اتحاد در اين حديث ، سخت ظاهر است و صريح هم چون نور آفتاب در وقت چاشتگاه و ميان روزى ، به آن چه گفته شده است كه « كنت له سمعا » و لفظ حديث آن است كه در صحيح بخارى و مسلم ، مذكور است كه « ما تقرّب إليّ عبدي بشيء أحبّ إليّ من أداء ما افترضت عليه ، و لا يزال يتقرّب إليّ - بالنّوافل حتّى أحبّه فإذا أجبته ، كنت سمعه الذي يسمع به و بصره الذي يبصر به و لسانه الذي ينطق به و رجله الذي يمشي بها . . . » الحديث .
ببايد دانست كه محبّت قوّت ميلى است باطنى به سوى وصول به كمالى از كمالات و حقيقت او ، رابطهء واسطه اى است وحدانى ، ميان طالب و مطلوب و معنى او غلبهء ما به الاتحاد او الاشتراك و مقتضى و اثر او ، ازالت ما به الامتياز او الاختلاف بين الطالب و المطلوب و اين رابطه ، از هر كه اول ، سر بر زند و بر وى غالب و مستولى شود تا طالب ازالت ما به الامتياز گردد ، از نفس خودش يا از آن چه مىطلبد ، او را محبّ گويند ، و اصل اين محبّت حقيقت « فأحببت أن اعرف » بود كه محبّ حضرت ذات يگانه بود ، و محبوب كمال پيدايى و ظهور كمالات اسمايى خودش ، و آيينهء آن محبوب كما هو تماما ، جز حقيقت انسانيّت نتوانست بود صورة و معنى ، لكمال جمعيّتها و تمام مضاهاتها و قابليّتها و قصور غيرها عن ذلك ، و إليه الإشارة فيما روي من الحديث الإلهي خطابا لمحمد - صلَّى الله عليه و سلَّم - « لولاك لما خلقت الكون » و چون به حكم اين محبت تجلَّيى از حضرت غيب ذات ، متعيّن شد مجملا در باطن آن حقيقت انسانيّت كه برزخيّت و جمعيّت است ، ميان واحديّت و احديّت اولا ، و ميان علم به عالم و ميان وجود ثانيا ، و از آن باطن

729