بوده باشند كه به تبعيّت او ، خلق را به حق دعوت كردند .
< شعر > فعالمنا منهم نبىّ و من دعا إلى الحقّ منّا قام بالرّسليّة [1] < / شعر > پس عالم و داناى ما كه امّت محمديم - صلَّى الله عليه و سلَّم - به علوم شريعت و طريقت و حقيقت ، به منزلت نبيّى است از اين انبياى گذشته ، زيرا كه نبى ، يا مشتقّ از نبوت است ، و نباوت غير مهموز به معنى شرف و ارتفاع ، و ذلك ما ارتفع من الأرض ، يا از انباء مهموز به معنى اخبار ، و كيف ما كان ، به علم مرتفع باشد و مخبر مر غير خود را از حق ، اما به معنى امر به تبليغ و دعوت و علم به اين علوم سه گانه از آن از شروط نبوّت است ، كه عالم من كل الوجوه كسى باشد كه به اين مجموع علوم دانا باشد ، تا اگر اخبار كند اهل هر مرتبه اى را از اسلام و ايمان و إحسان ، عمّا هو فيه ، اخبار تواند كرد ، زيرا كه اگر عالم باشد به علم شريعت فحسب ، كه تعديل ظاهر اقوال و افعال است در مرتبهء اسلام ، او مر آن كس را كه در صدد تقويم و تعديل هيئات نفسانى باشد در مقام ايمان اگر از آن مقام از وى استخبارى كند ، از حقيقت آنش اخبار نتواند كرد .
و هم چنين كسى را كه مشكلى افتد از حقايق مقام إحسان و تمييز احوال و تجلَّيات ، در آن مقام اين عالم متشرّع ، از اخبار آن قاصر آيد و هم چنين عالم به علوم طريقت فحسب از آن دو علم ديگر و اخبار از آن ، قاصر آيد ، و هم چنين عالم به علم حقيقت ، از دقايق يجوز و لا يجوز ، كه خلق در مقام اسلام به آن مأمورند و متعبّدند و بناى سلوك بر آن است و از علوم طريقت نيز و اخبار از آن قاصر باشد ، پس چون عالم به يكى از اين علوم شريعت و طريقت و حقيقت ، دون الآخر من جميع الوجوه عالم و مرتفع و مخبر نمىتواند بود ، لا جرم گفتيم كه عالمى از اين امّت محمدى كه به اين سه علم ، دانا باشد و عالم باشد على الإطلاق ، او به حكم اخبار مصطفى - صلَّى الله عليه و سلَّم - نبيّى است از انبيا ،

[1] الرسليّة : نسبة الى الرسل ، اى قام بالرسالة الرسلية .

646