به صورت اين اسباب مذكور ، ظاهر مىشوند .
و دوم ، ظهور آن اسما به صورت لوامع فكرت است . يعنى : چون به كمال اشتغال به ذكر حق اعراض از غير ، حاصل آيد و خواطر مختلف متفرّق مفرّق مندفع شوند ، قوّت فكرى از غير به حق پردازد ، و به كلَّى به مذكور متوجه و جمع گردد ، و حينئذ اثرى و پرتوى از نور ذكر مذكور كه به رابطهء * ( فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ ) * [1] به اين ذكر ذاكر پيوسته است ، و او را از كدورت و ظلمت خواطر مختلف به كلى مخلص گردانيده ، براى تقويت و تأنيس حسّ اين ذاكر مصور شده ، بر حسّ بصرش ظاهر مىگردد ، پس انوارى كه خلوتيان حسّا مىبينند ، بعضى به صورت و مقدار چراغى ، و بعضى به قدر شمعى ، و بعضى به هيأت كوكبى ، و بعضى به شكل ماهى ، و بعضى به صورت آفتابى ، به حسب استعداد و به مقدار قوّت ذكر و تأثير او در دل ، و به قدر تفريغ محلّ ذكر ، اين جمله عكس و پرتو نور ذكر ايشان است ، و ليكن به سبب فكرت كه جمعيّت خاطر و همّت توجه است به حضرت مذكور ، پس از آن عكس و پرتو اين جا به لوامع فكرت عبارت كرده است به آن سبب كه سبب آن لوامع ، اين فكر مفسّر است نه تركيب مقدمات ، چنان كه رأى حكما است .
و سوم ، ظهور آن مفاتيح بر حس سمع ، به جهت كمال او در مقام ايمان ، به واسطهء تخلَّق به اسم سميع به صورت جوامع آثار است . يعنى در هر قولى ، اثرى از حق ثابت است كه آن اثر ، وجه نيكو و حق و احسن المحامل آن قول است ، و هدايت اختصاصى ، و عقل صحيح كامل در زبان آن وجه و فهم آن مدرج است ، كما قال تعالى : * ( الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَه أُولئِكَ الَّذِينَ هَداهُمُ الله وَأُولئِكَ هُمْ أُولُوا الأَلْبابِ ) * [2] . پس چون به واسطهء نور ذكر و فكر خالص صحيح ، حكم ظلمت و ضلالت جهل و انحراف زوال پذيرد و از تأثير عدالت اثر عقل و هدايت پيدا آيد ،

[1] البقرة ( 2 ) آيهء 152 .
[2] الزمر ( 39 ) آيهء 18 .

598