بر وى ظهورى حاصل ، و تسيار سير اين سيّار به آن حضرت و رؤيت او مر آن آيات را ، جز در ضمن و به تبعيّت سير آن اسما نيست ، لا جرم آن اسما مراكب برگزيدهء آن آيات و آثار آمدند ، و ديگر اين اسما به اين يافت تشريف مذكور غرايب نزهت و تفرّج اين كاملند در هر ذره اى از ذرات موجودات .
زيرا كه بعد از اين مر اين سيّار كامل را بر مقتضاى دعاى « أرنا الأشياء كما هي » در هر ذره اى نظرى و اعتبارى مىافتد و به آن نظر در خواص و كمالات آن ذره ، نزهتى و تماشايى و منتهاى آن نظر ، حقايق آن اسما است كه نظر چون به آن جا مىرسد ، ايشان بروى به صورت غرايب و عجايب خواص و آثار بديع بىنهايت كه از حضرت اطلاق ذات به آن ذره پيوسته است ، پيدا مىآيند ، تا هر دمى به هر نظرى در هر ذره اى ، اثرى دگرگون و خاصيّتى غريب مشاهده مىكند به واسطهء تجلَّى آن اسما ، از حيثيّت آن ذره ، پس ايشان غرايب نزهت از اين جهت آمدند ، و ديگر اين اسما به حكم اين تشريف مذكور ، رغايب غاياتند ، يعنى هر چيزى را از مزاج و حواس و نفس و سرّ هر شخصى انسانى ، غايتى است كه رجوع وى به حضرت جمع * ( ثُمَّ إِلى رَبِّكُمْ مَرْجِعُكُمْ ) * [1] از آن غايت تجاوز نكند ، و مر آن غايت را باز حدى كه منتهاى همه غايات و ميزان ايشان است ، و آن به صفت كمال اعتدال مخصوص است ، و چون كمال على الإطلاق ، مرغوب اليه است ، پس آن حدّ مذكور رغيبهء همه غايات باشد . اما غايت مزاج كه نفس به وى متلبّس است ، اعتبار علل و اسباب است ، و اضافت منافع و مضارّ - دنيوى به اسباب ظاهر قربت [2] هر چيزى ، و ليكن به مدد و معاونت عقل معيشى كه به احكام مزاجى مقيّد است ، زيرا كه حيات و بقاى اين مزاج در اين عالم حس ، به اين علل و اسباب ظاهر ، چون مأكل و مشرب و غيرهما تعلَّق عظيم دارد .

[1] زمر ( 39 ) آيهء 7 .
[2] اسباب ظاهر قربت به هر چيزى ، ( قريب به هر چيزى . . . ) - خ ل - .

584