و اما رغيبهء اين غايت ، اعتبار تعلق امور اخروى است به علل و اسباب ايشان ، و اضافت منافع و مضارّ اخروى به ارتكاب و ملابست اوامر و زواجر شريعت كه صور و موازين وحدت و اعتدال و كثرت و انحراف حركات و سكنات بدنىاند ، به معاونت فطرت سليم و عقلى همرنگ وى ، و قبول و انقياد جمله صور ابتلاءات شرعي از اوامر و زواجر بر موجب * ( وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجاهِدِينَ مِنْكُمْ وَالصَّابِرِينَ وَنَبْلُوَا أَخْبارَكُمْ ) * [1] و وقوف بر دقايق حكمت در تعيين هر هيأتى از اين حركات و سكنات و هر عددى و وقتى از اوقات و اعداد ، در نماز و روزه و زكات و حجّ و غير آن ، كه اين جمله به مزاج و صورت تعلق دارد ، پس رغيبهء غايت مزاج اين مجموع است كه به مقام اسلام تعلق دارد . و الله اعلم .
و اما غايت حس ، أعنى مدارك او ، آن است كه زبان به ذكر و شكر معمور باشد ، و بصر به نظر اعتبار صرف شود ، و سمع به استماع آثار و اخبار مشغول بود و اين همه از خصايص مقام ايمان است .
و اما رغيبهء اين غايت كه نصيب كامل است از مقام ايمان ، آن است كه گفتار همه حق باشد ، چنان كه آمده است كه « كان رسول الله - صلَّى الله عليه و سلَّم - يمزح و لا يقول الا حقّا » و سمع همه حق شنود ، چنان كه * ( الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَه ) * [2] ، و ديده چون اعتبار كند ، جز حق نبيند ، كما قال تعالى : * ( أَ لَمْ يَرَوْا إِلَى الطَّيْرِ مُسَخَّراتٍ في جَوِّ السَّماءِ ما يُمْسِكُهُنَّ إِلَّا الله إِنَّ في ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ ) * [3] .
و اما غايت نفس آن است كه در مقام إحسان از علوم و اسرار و آثار محبّت و معيّت حق برخوردار شود ، چنان كه * ( إِنَّ الله مَعَ الَّذِينَ اتَّقَوْا وَالَّذِينَ هُمْ مُحْسِنُونَ ) * [4]

[1] محمد ( 47 ) آيهء 31 .
[2] الزمر ( 39 ) آيهء 18 .
[3] النحل ( 16 ) آيهء 79 .
[4] النحل ( 16 ) آيهء 128 .

585