صور كثرت و انحرافات بودند از نفس فانى شدند ، حقيقت دل كه جامع است و برزخ ميان وحدت و بساطت و نزاهت كه صفت روح است ، و ميان كثرت و نقص و تركيب كه از صفات نفس است ، به صورت وحدت مجموعى كه حقيقت اعتدال آن است پيدا آمد ، پس ظاهر وجود در اين دل تجلَّى كرد تا من در آن تجلَّى ظهور وجود را به كماله و إطلاقه و نزاهة وحدته دريافتم ، و به اسم ظاهر متحقق شدم ، چنان كه در بيت گذشته گفتم .
و اين سيرم بود در نفس و نفى صفات او ، و چون اين سير تمام شد ، آن گاه باز در روح و صفات او سير آغاز كردم و حجبى كه از تعيّن و امكان روح و تقيّدش و صفات تنزيهى و وحدت و بساطت حاصل بود ، به واسطهء تخلَّق و تحقّق به اسما و صفاتى كه مؤذنند به تشبيه چون سميع و بصير و نحوهما ، آن حجب را خرق مىكردم تا به باطن روح رسيدم كه حقيقت و ماهيّت من بود ، حينئذ حكم آن جمعيّت و برزخيّت دل كه در روح نيز پنهان بود پيدا آمد ، آن گاه تجليى از باطن وجود از اين دل سر برزد ، و غيب حقيقت و باطن ماهيّت مرا كه شأنى از شئون ذات است مشهود من گردانيد ، فذلك معنى قوله : « و أشهدت غيبى إذ بدت . . . » پس به واسطهء آن كه آن غيب مرا كه باطن وجود و شأنى از شئون است از خلوتخانهء حقيقت ماهيّت من كه باطن روح من است بر من جلوه دادند و حجاب و پردهء حقيقت مرا از پيش برداشتند ، تا من در اين حضرت غيب و باطن خودم را عين شأنى از شئون ذات معشوق يافتم ، و آن شأن در آن حضرت عين ذات بود ، چه آن جا مغايرت و غير را اصلا مجال نيست ، فصحّ قوله : « فوجدتني هنالك إيّاها بجلوة خلوتي » ، أي بالتجلي المضاف إلى حقيقتى ، و المستبطن في ماهيّتي الخالية عن كلّ حكم و صفة . و اين حكم تجلى اسم باطن بود و تحقق به آن و بعد از اين در اين دو بيت ديگر ذكر تجلى جمعى مىكند ، بين الظاهر و الباطن كه به مرتبت كمال تعلق دارد ، و چون تحقق به آن تجلى جمعى ، موقوف است بر فناى تقيّد به هر يك از اين دو تجلَّى ظاهرى و باطنى ، و محو حضور با هر يك دون الآخر ، لا جرم در

359