و تقلَّب عشق در أطوار متنوّع مختلف ظاهر مىشود در مبادى كه عاشق روى در خود دارد يا معشوق را از بهر حظوظ و مآرب خود مىخواهد ، غيرت از عاشق سر بر مىزند بر معشوق از اغيار يا مىخواهد كه در تعلق به معشوق و وصل و حظوظ او از او منفرد باشد ، و غيرى با او در آن مشارك نبود . و آن چه گفته‌اند : « أغار عليه من فم المتكلَّم » از اين مقام است . و باز چون روى عاشق از خود به سوى معشوق بگردد ، تا خود و حظوظ خود را فداى معشوق سازد ، آن گاه غيرت عاشق بر معشوق از خودش باشد ، تا خواهد كه همه معشوق بود ، و او بى عاشق به أوصافه كه مزاحم حضرت معشوق و وحدت و اطلاق او است و به آن حضرت هيچ مناسبت و شايستگى محبّت و وصل و ذكر نام و كلام او ندارد ، در آن معرض به كلَّى زايل گردد ، و اين بيت مشروح از اين مقام است ، و بيت ديگر نيز كه :
< شعر > « و دع عنك ذكرى باللسان فانّني أغار من اسمى ان تقبّل فاكا « < / شعر > هم از اين قسم دوم است ، و باشد كه هم از اين مقام غيرت از معشوق سر برزند ، تا بر عاشق از اغيار غيرت برد ، و بخواهد كه جز صفت وحدت و اعتدال كه صورت وحدت است ، گرد حضرت عاشق گردد و از صفات كثرت و انحرافش صيانت كند . و آن كه از صفات عاشق و خواطر او بر او گماشته بود ، به رقيبى تا صور كثرت كه اغيارند بدو راه نتواند يافت ، از اين بود ، و باشد كه غيرت معشوق بر جمال خود و وحدت خودش باشد از عاشق ، تا لا جرم به صورت هيبت و عظمت و جلال ، بر عاشق پيدا گردد ، تا عاشق ادراك او نتواند كرد و به وحدت او نيارد متحقّق گشت ، چنان كه در آن دو بيت گفت .
و امّا مرتبهء سوم غيرت ، آن است كه عشق روى عاشق را از عاشق و معشوق نيز بگرداند و به خودش كه عشق است آورد ، تا عاشق گويد : « أغار عليك منك فكيف منّي » و اصل اين جمله در قرآن و حديث مذكور است . اما اشارت قرآن ،

295