چون اين جواب * ( لَنْ تَرانِي ) * مستلزم كمال مستى است كه صعق موسى - عليه السلام - عبارت از آن بود و بعد از آن صعق و كمال مستى ، جز افاقت هيچ نبود و عشق اكنون در ذات من ، اينك در ترقى است و مرا به آن ترقى مستعد و محتاج آن افاقت كرده است ، به واسطهء كمال سكر ، ليكن ظهور حكم و اثر كمال سكر و بلوغ صعق به نهايت طور و مقام ابتداى عشق موقوف است بر اين جواب * ( لَنْ تَرانِي ) * تا عشق حينئذ به كلَّى ترقّى كند و نفس من به تبعيّت عشق آن ، افاقت را كه بر آن ترقى عشق مترتّب است ، تلقى نمايد ، لا جرم گفت كه :
< شعر > فعندي لسكري فاقة لإفاقة لها كبدي لو لا الهوى لم تفتّت [1] < / شعر > مىگويد : كه چون عشق را ابتدائي و وسطى و انتهايى است ، ابتداش آن است كه چون از ذات عاشق سر برزند ، روى عاشق را در عاشق آورد تا مطمح نظر عاشق ذات و صفات و لذّات و مرادات خودش باشد ، و معشوق را از براى آن طلبد و وسيلت حصول آن سازد ، و چون حكم عشق ، نفس عاشق را با همه قوّتهاش از سمع و بصر و غيرهما فرو گرفته است ، لا جرم هر قوتى به رابطهء ما به الاتحاد و الاشتراك كه ميان او و نفس است ( و هو الوجود ) از حضرت معشوق و وصل او اثرى و حظَّى جزئى مناسب خودش مىطلبد * ( أَرِنِي أَنْظُرْ إِلَيْكَ ) * [1] ، حكم اين مقام و مرتبهء اول عشق بود و اين دو سه بيت گذشته هم از مقتضيات اين است . و وسطش آن است كه اين حكم و اثر عشق از مقام اول كه روى عاشق را در خودش داشته بود و معشوق را وسيلت حظوظ و مرادات عاشق ساخته كه سرمايهء جنگ و عتاب عاشق با معشوق اين بود ، به نهايت رسد و به غايت انجامد ، تا عاشق در اين مقام ، خودى خودش را با جملهء حظوظ و مراداتش براى آن كه

[1] الفاقة : الفقر و الحاجة . الافاقة : الصّحو من السّكر . صحو به فارسى هوشيارى و سكر ، كنايت است از فنا و بى خودى .
[1] الأعراف ( 7 ) آيهء 143 .

200