آن تعويقات را به أصلها و منشأها در و ( ى - خ ل ) على التفصيل مشاهده مىكنند و مىشناسند ، و اذكار و اعمالى كه به آثارها در هر مرتبه اى ازالت نوعى از آن احكام كنند مىدانند و علاج هر حكمى از آن احكام كه امراض و انحرافات مزاج معنويند ، به ضدّ او مىفرمايند ، از مجاهدات و رياضات و مخالفات نفس و ترك مألوفات و قطع مرادات و اختيارات و امثال اين ، زيرا كه هر چند احكام شرعي حافظ حكم آن اعتدال است در مزاج معنوى ، اما مجرد محافظت احكام شريعت كه حافظ اعتدالند در مزاج معنوى مر كسى را كه مرض جهل و حجاب به غلبهء احكام آن تعويقات كه انحرافات و امراض مزمنه‌اند ، قوى شده باشد و به مدد اقوال و افعال و حركات و سكناتى كه در نتايج و ثمرات موافق و مطابق آن احكام تعويقات باشند ، آن مرض مزمن گشته ، كافى نيست در ازالت آن امراض ، بل به مزيد مجاهدات و رياضات و انواع معالجات مذكور احتياج عظيم است ، چنان كه مثلا اگر بر شخصى مرض مستولى شده باشد و مزاجش از اعتدال منحرف گشته ، اقتصار بر شربت و غذايى معتدل كه از جهت حفظ صحّت استعمال كنند ، پسنده نتواند بودن ( بود - خ ل ) در دفع آن مرض ، بل بايد كه طبيب معلوم كند اولا كه انحراف از غلبهء كدام ماده و كيفيت مستولى شده است ، آن گاه ادويه اى كه بالخاصيّة مضادّ و مخالف آن ماده و كيفيّت او باشد ، استعمال فرمايد تا آن گاهى كه كيفيّات جمله متكافى شوند و حينئذ بر شربت و غذايى كه حفظ صحّت كند ، اقتصار جايز باشد . و اعتدال مزاج معنوى ، ظهور حكم دل است كه تا سالك صاحب دل نشود ، بايد كه از رياضات و مجاهدات و مخالفات بر وفق تعيين و اراده و اختيار و امر شيخ ، نه به اختيار خودش دست ندارد و چون صاحب دل شود ، آن گاه بعد از آن استادش عشق است چو آن جا برسد ، او خود به زبان حال گويد چون كن .
و از اين جاست كه سالك را از شيخى مرشد و اصل بينا به حقايق و اسباب امراض مذكور در باطن مريد ، و دانا به ادويه اى كه دافع آن امراضند ناگزير است ،

179