كليّه كه اطلاق آن ، به هر كه متّصف به آن صفت باشد توان كرد ، و لا يزال باطن باشد و مشخّص نگردد ، و با [1] اين صفت بطون كه لازم [2] حقيقت اوست ، هيچ انفكاك [3] از آن وجود عينيّه ندارد .
* متن و لها الحكم و الأثر في كلّ ماله وجود عينىّ بل هو عينها لا غيرها أعنى اعيان الموجودات العينيّة .
* شرح يعنى نگفتيم كه امور كليّه را در اعيان خارجيّه حكم و اثر است و بس ، بلكه مىگوييم [4] كه آن چيزى كه در خارج وجود عينى دارد ، خود ، عين آن امور كليّه است نه غير . مثلا اگر سؤال كنند كه حيوان چيست ، گوييم جسميست حساس متحرّك بالإرادة . و جسم آن است كه او را طول و عرض و عمق باشد ، و همين ذات اگر اعراض ديگر به او منضمّ گردد مثل نطق ، او را انسان خوانى ، يا صهّال [5] ، او [6] را فرس خوانى . پس دانى [7] كه يك ذات به اعتبار صفات جواهر متكثّره مىشود ، و به اعتبار [8] حقيقتى [9] جوهر واحد است . هم چنين حقيقة الحقائق كه آن ذات الهيست - عزّ شأنه - حقيقت همهء اشياست [10] ، و في الحقيقة واحديست كه عدد را به او راه نيست و به اعتبار تجليات متكثّره و تعيّنات متعدده در مراتب تنزلات تارة جوهرى متبوعست [11] ، و تارة عرضى [12] تابع [13] . پس ذات واحدة به اعتبار صفات [14] متكثّره [15] ، جواهر متكثّره مىنمايد ، و من حيث الحقيقة يكيست [16] .

[1] د ، س : تا اين صفت .
[2] س ، د : لازمهء .
[3] د ، س : انفكاكى از وجودات .
[4] د ، س : مىگوييم .
[5] س : صهيل .
[6] د ، س : كه او را .
[7] د ، س : دانستى كه .
[8] س : و به اعتبارى .
[9] د ، س : ذات حقيقى ذات واحد است .
[10] د : أشياء است .
[11] د ، س : متبوع است .
[12] د ، س : عرض .
[13] د : تابع است .
[14] د ، س : صفت .
[15] د : نمايد - س : مىنمايد .
[16] د ، س : يكى است .

38