كونه [1] الأعراض ، و أنّ هذه الأعراض المذكورة في حدّه عين هذا الجوهر و حقيقته القائم بنفسه . فمن [2] حيث هو عرض لا يقوم بنفسه .
* شرح مفهوم سخن آنست [3] كه آنها كه برين [4] معنى اندك شعور يافتند [5] و باز در خطا افتادند ، يكى اشاعره كه اثبات اعراض كردند و تبدّل آن [6] كه « العرض لا يبقى زمانين » . و يكى حسبانيّه [7] - كه ايشان را سوفسطائيّه مىخوانند - كه به تبدّل [8] از جميع عالم قايلاند ، مع الآنات .
امّا خطاى اشاعره آن كه : ندانستند كه عالم بجملته اعراضى [9] است مجتمعهء ظاهره در ذات احديّت ، و ذات به مثابت مرآتى [10] است كه آن جمله در آن ظهور مىكند ، ظهورى [11] اعتبارى كه در هر آنى متبدّل مىگردد . و عارف مىداند كه هر چه ايشان جواهر نام كرده‌اند جز اعراض نيست ، و جوهر جز يك حقيقت احديّت نيست . زيرا كه جوهر بايد كه قايم [ به ] نفس خود باشد ، و مىبينيم كه [12] قايم بالغير است . مثلا هر گاه كه حدّ انسان گويند كه « الإنسان حيوان ناطق » ، و حدّ حيوان به جسم حسّاس متحرك بالإرادة كنند ، و از براى جسم گويند « جوهر قابل للأبعاد الثّلاثة [13] » . پس ازين حدّ ايشان روشن گردد كه جوهر بوده است ، كه با هر يكى از اعراض به وجود [14] معين شده و در جوهر گويند كه « موجود لا في موضوع و موجود ذو وجود [15] و ذو نسب » است ، و نسب عرض باشند [16] . پس

[1] د ، س ، و : تلك الأعراض .
[2] ع : و من .
[3] د ، س : اينست .
[4] د : بر اين .
[5] د : يافته‌اند . . . افتاده‌اند .
[6] س : آنك .
[7] د : جسمانيه .
[8] د : به تبدل جميع . س : در جميع .
[9] د : اعراضيست . س : اعراض است .
[10] د : مرآتيست .
[11] د : ظهور اعتبارى .
[12] د : كه عالم دايما . س : كه عالم قايم . . .
[13] د ، س : الثلثه .
[14] د ، س : به وجودى .
[15] س : و ذو وجود و ذو نسب است . د : و ذو نسب بود .
[16] د ، س : باشد .

287