فيه و ما هو إلَّا حصول الاستعداد من تلك الصّورة المسوّاة لقبول الفيض التّجلَّي الدّائم الَّذي لم يزل و لا يزال . و ما بقي إلَّا قابل ، و القابل لا يكون إلَّا [1] من فيضه الأقدس [2] .
* شرح « و قد كان » به معنى حال است . فرمود كه حق - جلّ و علا [3] - أعيان ثابتهء عالم را به وجود عينى موجود گردانيد : چون كالبدى كه در وى هيچ روح نباشد .
و سنّت الهى چنان رفته [4] كه ، هر [5] چيزى كه به وجود موجود گشت ، در وى قابليّت روح الهى باشد ، تا ، حيات و كمال آن چيز به آن روح بود ، و « نَفَخْتُ فِيه من رُوحِي » عبارت از آن [6] روح است و آن نفخ نيست مگر [7] بخشش از حق ، آن [8] كالبد را به جهت قبول كردن فيض مقدس كه آن تجلَّى دايمست [9] از حضرت اسماء و صفات [10] . پس نفخ بخشش استعداد باشد موجودات را و وجود جز قابلى نيست ، و آن [11] نيز به خود موجود نيست ، بل كه به سبب فيض اقدس كه از عين ذات حق [12] است موجود گشت .
* متن فالأمر كلَّه منه ، ابتداؤه و انتهاؤه ، « وَإِلَيْه يُرْجَعُ الأَمْرُ كُلُّه » ، كما ابتدأ منه .
* شرح جواب شرط مقدّر است . يعنى : « إذا كان القابل و ما يترتّب عليه فأيضا من الحقّ فالأمر كلَّه منه ابتداؤه [13] و انتهاؤه » و مراد از امر مأمور است يعنى آن چه به قول « كُنْ » پيدا شد به حكم اوليّت ، چنانچه مبدأ اوست ، مرجع [14] و معاد و

[1] و : « الا » ندارد .
[2] د ، س ، و : الأقدس و اللَّه اعلم .
[3] د : جل جلاله .
[4] س : رفته است .
[5] س : وجود نگرداند كالبدى الا آن كه . . .
[6] د ، س : آنست .
[7] س : جز .
[8] د ، س : كه آن .
[9] د ، س : دايمى است .
[10] س : صفات موجود گرداند .
[11] د ، س : آن قابل نيز بخود قابل نيست .
[12] س : ذات خاست .
[13] د : منه . س : منه ابتداءه .
[14] س : و مرجع .

24