هو الأمر عليه . و لكنّ عين الممكن قابل للشيء [1] و نقيضه في حكم دليل العقل و أيّ الحكمتين المعقولين وقع ، ذلك هو الَّذي كان عليه الممكن في حال ثبوته .
* شرح يعنى ، حرف « لو » از براى امتناع الشيء لامتناع غيره است . پس چون قبول هدايت در استعداد همه نبود ، مشيّت هدايت همه را نبود كه مشيّت تابع علم است ، و علم به آن حاصل بود كه همه نفوس را استعداد قبول هدايت علم نيست .
و عقل كه محجوب و عاجز است از ادراك حقيقت ، حكم مىكند كه ممكن قابل [2] شيء و نقيض آنست ، اگر همه هدايت رسدش [3] قبول كند و اگر ضلالت همچون [4] كورى كه نزد او كسى حاضر شود و سخن نگويد ، عقل كور حكم مىكند [5] كه اين حاضر زيد است يا غير زيد ، اگر چه اين حكم به سبب امكان درست است ولى في نفس الأمر يكى راست [6] است و يكى دروغ ، و واقع يكى بيش نبود . و صاحب كشف داند كه اعيان [ كه ] با سرها صور اسماى متكثّره الهيّت و مظاهر اسمااند در علم عين [7] اسما و صفاتاند قايم [8] به ذات قديم ، بل من حيث الحقيقة و الهويّة عين [9] ذاتاند ازلا و ابدا ، جعل و ايجاد متعلَّق او نگشته است . چنانكه فنا و عدم به [10] آن عين متظرف [11] نشود .
چنانكه كسى [12] را نرسد كه گويد : كلب [13] را چرا نجس العين آفريد [14] و انسان را طاهر ، همچنان نرسد كسى [15] را كه گويد : چرا عين مهدىّ قابل هدايت و ضال قابل

[1] و : قابل الشيء . د : الحكمين .
[2] س : قابل الشيء .
[3] د : رسد پيش قبول كند .
[4] د ، س : همچو .
[5] د ، س : كند .
[6] د : راستست .
[7] د ، س : بل عين .
[8] و ، س : قايمه .
[9] د : « عين ذاتاند » ندارد .
[10] د ، س : هرگز به آن عين متطرق نشود .
[11] و : متظرق .
[12] س : كس را .
[13] د ، س : كه چرا كلب را . د : « كلب را » ندارد .
[14] س : گردانيد .
[15] د : كس را .

158