مخصوص است به تعظيم فاعل [1] ، به سبب آن چه از نعم و مكارم او متواصل شوند [2] به منعم عليه ، و اهل تحقيق نظر [3] دقيق درين معنى دارند و مىگويند : كه حامد در حالت حمد ، مشاهد ذات [4] است ، و مادح در مدح [5] ملاحظ صفات است [6] ، و شاكر را نظر بر افعال مؤثّرات [7] است . پس ابتدا به حمد كردن [8] صفت اهل كمالست . ازين جهت مصنّف [9] ، حمد را به اسم « الله » مخصوص گردانيد ، از آن كه « الله » به اعتبارى اسم ذات [10] است من حيث هي هي ، و به اعتبارى اسم ذات [11] است از آن روى كه محيط است به همهء اسماء و صفات . پس « الله » اشرف اسماء بود و اشرف ثنا مر ورا [12] سزا بود .
و ببايد دانست كه درجات خلق در حمد ذات الهى متفاوت [13] است تفاوتى عظيم . زيرا كه تعريف هر معرّف ، و حمد [14] هر حامد ، ذات [15] معروف و محمود را ، به حسب كمال و نقصان [16] معرفت آن معرّف و حامد [17] بود به [18] ذات و صفات محمود و معروف ، و هر كه معرفت وى اقوى و اكمل ، حمدوى اتمّ و افضل . پس به حقيقت ، حمد محيط ، اتمّ و اشمل از اكمل خلق متصوّر افتد .
قوله : « منزل الحكم » ، اگر به فتح « نون » خوانى ، مشتق از تنزيل بود ، و اگر به سكون « نون » گويى مشتق از انزال بود . و معنى تنزيل فرو فرستادنى [19] به تدريج بود ،

[1] د ، س : فاعل است . د : « به » ندارد .
[2] د ، س : شود .
[3] د ، س : نظرى .
[4] د ، س : ذاتست .
[5] س : در حالت در ملاحظه صفات .
[6] د ، س : صفاتست .
[7] د : مؤثراتست . س : مؤثرات .
[8] د ، س : كردن در هر حال .
[9] د : منصف .
[10] د ، س : ذاتست .
[11] س : ذاتيست ، د : ذاتست .
[12] د ، س : مر او را . س : « سزا » ندارد .
[13] د ، س : متفاوت افتاده است .
[14] د ، س : حمد حامد .
[15] د ، معرف .
[16] د ، س : نقصان آن .
[17] س : محمود . . .
[18] د ، س : « به ذات و صفات محمود و معروف » ندارد .
[19] د ، س : فرو فرستادنى .

13