صبغ او ، و بر طهارت اصليه و اطلاق خويش باقى نمىماند .
و تلخيص كلام در اين مقام آنست كه آيينه را حكم است در ظهور صور بحسب او ، و صور را نيز حكم است در آيينه اى كه ظاهر مىشود صور در وى ، و هر يكى را از اين دو احكام است بحسب ظاهر و باطن .
و چون ذكر كرد كه قلب فاضل نمىآيد از صور متجليه ، تشبيه كرد قلب را به محل فص و صور متجليه را به فص ، كه اگر نگين مستدير باشد موضع نگين نيز مستدير بود ، و اگر مربع و مثمن باشد محل نيز بر آن شكل بود . بيت :
< شعر > رنگ دلم هر نفسى رنگ خيال تو بود گر طربى در طربم ، ور حزني در حزنم < / شعر > و معقول محض را به محسوس صرف از آن جهت تشبيه كرد كه هر يك نسخهء ديگرى است ، چه ظاهر صورت باطن است و باطن معنى ظاهر .
و در تشبيه مستدير و مربع و مسدس لطيفهء ديگر است و آن لطيفه آنست كه معنى متجلَّى گاهى معنيى باشد بسيط كه در وى ملاحظه تعدّد و تكثّر را مجال نباشد ، پس صورت او نيز [ 174 - ر ] مستدير باشد ، و گاهى مركَّب باشد و او را جهات متعدده باشد در ظهور و خفا . پس صورت او نيز مشتمل بر جهات متعددهء متفاوته باشد در قرب و بعد از مركز ، چه زواياى مربع و مسدس و امثال آن أبعد است از وسط ، به نسبت با غيرش از اجزاى أضلاع .
و هذا عكس ما يشير إليه الطائفة من أن الحق يتجلى على قدر استعداد العبد . و هذا ليس كذلك ، فإن العبد يظهر للحق على قدر الصورة التي يتجلى له فيها الحق .
و اين عكس آنست كه طايفه اى بدان اشارت مىكنند كه تجلَّى حق بر قدر استعداد بنده باشد ، چه اينجا بنده ظاهر شود حق را بر قدر صورتى كه حق در او تجلَّى مىكند بنده را ، چه آن چه ذكر كرده شد حكم صورت است در مرآت .
و آن چه اهل حق بدان اشارت كرده‌اند كه حق - سبحانه و تعالى - تجلَّى مىكند بر قلوب عباد ، بحسب استعداداتش ، حكم مرآت است در صورت . و اين دو حكم بعينهما حكم فيض أقدس و فيض مقدّس است ، چه اقدس اعطاى استعداد مىكند مر عين عبد را ، و فيض مقدّس مترتب مىگردد بر آن استعداد .
همچنين تجلَّى غيبى از باطن اعطا مىكند قلب را استعداد ، بحسب صورتى كه متجلى است در وى ، و تجلَّى از ظاهر مترتب مىشود بر استعداد عين ، بحسب باطن ، و آن هر دو حق است ، و لهذا فرمود :

426